Jaren van achterstallig onderhoud, woestijnvorming en kloven die niet gerepareerd werden: de dambreuken vorige week in Libië die tot overstromingen en duizenden doden leidden, hadden misschien voorkomen kunnen worden. "De overheid was hier niet in geïnteresseerd", zegt een onderzoeker die vorig jaar al waarschuwde voor gevaar.
"We leven in shock. We kunnen niet bevatten wat er met ons gebeurt." Dat zijn de woorden van Abdelwanees Ashoor tegen The New York Times. Hij is waterbouwkundig ingenieur in Libië, en publiceerde vorig jaar al een onderzoek waaruit bleek dat de dammen in het noordoosten van zijn land dreigden te bezwijken. "De staat was hier niet in geïnteresseerd. In plaats daarvan verslonden ze geld, waren ze corrupt en maakten ze ruzie."
Wat is er gebeurd in Libië?
- Vorige week braken twee dammen voor de Libische havenstad Derna als gevolg van zware regenval van storm Daniel.
- Het water spoelde grote delen van de stad in zee. Zo'n 30 procent van de stad zou volledig zijn verwoest.
- Het dodental loopt iedere dag op, inmiddels zijn bijna 12.000 mensen doodverklaard.
Volgens waterbouwkundig ingenieur Ashoor werden zijn waarschuwingen over de dammen door de overheid genegeerd. Wat hij aan de kaak stelde: door onder meer droogte waren de dammen poreus geworden. De inwoners van Derna zijn 'extreem kwetsbaar voor overstromingsrisico's', schreef hij in zijn onderzoek in 2022. Decennia van achterstallig onderhoud maakten dat de situatie 'gevaarlijk' is, stelde hij.
Dambreuk in beeld
Door noodweer en extreme regenval vorige week kwam te veel druk te staan op de eerste grote dam. Die kon tot 22,5 miljoen kubieke meter water tegenhouden, maar bleek niet sterk genoeg. De satellietbeelden van voor en na de dambreuk zie je hieronder.
Vervolgens brak door het water ook de tweede kleinere dam, aan de rand van de havenstad Derna. Complete delen van de stad en haar inwoners spoelden de zee in. Het dodental ligt inmiddels op bijna 12.000, voornamelijk in Derna zelf. Telefonisch vertelde ingenieur Ashoor aan The New York Times dat ook hij meerdere familieleden heeft verloren.
Meer dammen op instorten
Hoe de dammen hebben kunnen bezwijken, is nu de vraag die Libië bezighoudt. Sinds de bouw van de dammen eind jaren 70 is nauwelijks onderhoud gepleegd. Tussen 2010 en 2013 werd omgerekend zeker 2 miljoen dollar uitgetrokken voor herstel, maar scheuren en kloven werden nooit gedicht. Reparatiebedrijven gaven de verantwoordelijke ministeries de schuld, die aarzelden met betalingen, en ook brak in die tijd een burgeroorlog uit in het land. De reparaties aan de dammen werden gestaakt en nooit afgemaakt.
Nu, een week na de ramp, maken de Verenigde Naties zich ernstig zorgen om nog twee dammen in Libië. Het gaat om de Jaza-dam tussen de gedeeltelijk verwoeste stad Derna en de meer westelijk gelegen havenstad Benghazi, en om de Qattara-dam in de buurt van Benghazi. Volgens de lokale autoriteiten zouden er pompen zijn geïnstalleerd bij de Jaza-dam om de druk te verminderen en worden omwonenden gewaarschuwd te vluchten. Nog zo'n dambreuk 'zal mensenlevens kosten', zegt een regionale minister tegen de Libische televisie.
Overheid verantwoordelijk?
Een officieel onderzoek, gestart door de procureur-generaal, moet uitwijzen of de ramp van vorige week is veroorzaakt door verwaarlozing of plichtsverzuim. Dat is belangrijk voor het beschermen van de rechten van de slachtoffers. Zo weten zij wie aansprakelijk gesteld kan worden voor het leed en de enorme schade.
Het is de vraag wie verantwoordelijk is voor de ramp, zegt emeritus hoogleraar Recht en Bestuur van ontwikkelingslanden Jan Michiel Otto daarover tegen RTL Nieuws. "In Libië voeren juristen op dit moment al een discussie: zijn de dambreuken de oorzaak geweest van de schade, of – een stapje terug – is de zware storm de oorzaak geweest", legt Otto uit.
Schadevergoeding
"Als de storm als oorzaak wordt aangewezen, kan de overheid zich beroepen op overmacht." Maar is de dambreuk de oorzaak geweest, dan kan de overheid wél aansprakelijk worden gesteld. Bijvoorbeeld voor het achterstallig onderhoud van de dammen.
Dat laatste geval kan betekenen dat een rechter de slachtoffers een schadevergoeding toekent. Maar ook dan is het nog zeer de vraag in hoeverre de overheid zo'n compensatie echt uitbetaalt.
