Spaanse kiezers hebben gisteren bij de parlementsverkiezingen zo gestemd dat het bijna onmogelijk is een regering te vormen. De centrumrechtse Partido Popular (PP) is na gisteren de grootste. Die partij heeft 14 zetels meer dan de partij van de sociaaldemocratische premier Pedro Sánchez. Maar een rechtse regering vormen wordt heel moeilijk omdat de overwinning voor rechts minder groot was dan verwacht.
De huidige premier Pedro Sánchez is niet zo zwaar afgestraft als was verwacht op grond van opiniepeilingen. Zijn sociaaldemocratische PSOE kreeg ruim 31 procent van de stemmen. De conservatieve Partido Popular, geleid door Alberto Núñez Feijóo, is na gisteren de grootste partij met bijna 33 procent van de stemmen.
Peilingen zaten ernaast
Het enige dat opiniepeilers correct voorspelden, is dat de PP nu de grootste is. De andere partij op rechts, het nationalistische en populistische Vox, zou volgens die opiniepeilers samen met de Partido Popular een meerderheid in het parlement halen, maar Vox verloor juist zetels, tegen de verwachtingen in. Daardoor is de rechtse meerderheid er niet gekomen.
"Wat je ziet, is dat de opiniepeilers er op een aantal punten flink naast zaten", zegt RTL Nieuws-correspondent in Spanje Richard Hogenkamp. "De winst van de Partido Popular werd door opiniepeilers te groot ingeschat en de aanhang van Vox blijkt kleiner dan opiniepeilers dachten.''
De PP mag nu als grootste partij de eerste poging doen om een regering te vormen, maar dat wordt knap lastig. ''Voor een meerderheidsregering heeft de PP allereerst Vox nodig'', vertelt Hogenkamp, ''maar dan zijn ze er nog niet. Voor een meerderheid kunnen die twee partijen niet zonder de steun van een of meer regionale partijen in het nationale parlement. En daar zit een probleem, want de meeste van die partijen willen absoluut niet met Vox samenwerken, omdat Vox de regio's macht wil ontnemen en bijna alles gecentraliseerd vanuit Madrid wil regelen.''
Ongebruikelijke oplossingen
Als het de PP uiteindelijk niet lukt een regering te vormen, dan mag de nummer twee, de linkse PSOE van Pedro Sánchez het proberen, ''Die partij loopt dan tegen een zelfde probleem aan'', zegt Hogenkamp. "Welke combinatie je ook bedenkt, geen enkele haalt een meerderheid. De enige optie om die wel te halen is een deal te sluiten met de partij Junts, die zeven zetels heeft."
Junts wil van de regio Catalonië een zelfstandige staat maken. Hogenkamp: "Als je met Junts in zee gaat, dan sluit je dus een deal met mensen van wie bijna iedereen in Spanje vindt dat die de staat ondermijnen. En toch werd het gisteravond voor het eerst als mogelijkheid genoemd, want er wordt nu aan alle opties, ook ongebruikelijke, gedacht om maar te voorkomen dat Spanje onbestuurbaar wordt.''
Kiezers hebben voor een situatie gezorgd waar geen uitweg uit lijkt. In zijn overwinningsspeech aan het begin van de nacht hield de leider van de conservatieve Partido Popular maar niet op met benadrukken dat in Spanje altijd de leider van de grootste partij de premier heeft geleverd en dat dat daarom nu ook weer zo zou moeten zijn.
Alberto Núñez Feijóo claimt dus het premierschap, maar hij zei er in zijn speech niet bij welke coalitie hij wil gaan leiden. Hogenkamp: "Wellicht wil Feijóo koersen op een minderheidsregering, maar de vraag is hoe stabiel die zou zijn.''
Nieuwe verkiezingen
Pedro Sánchez, nu dus nog premier, liet aan het begin van de nacht al doorschemeren dat hij Feijóos idee zal afwijzen. Volgens Spanje-correspondent Hogenkamp heeft Sánchez in zijn achterhoofd misschien al een ander plan.
"In april 2019 zat Spanje in eenzelfde onmogelijke situatie als nu", zegt Hogenkamp, "ook toen nadat de Partido Popular de verkiezingen had gewonnen, maar het de partij niet lukte een regering te vormen. Na lange moeizame formatiepogingen werden daarom in november 2019 opnieuw verkiezingen gehouden. Die werden gewonnen door Sánchez. Misschien gokt hij op een herhaling van dat scenario.''
Wat Sánchez in ieder geval heeft gezien, is dat kiezers gisteren zijn gaan schuiven van kleinere partijen naar de twee grote partijen. Als Sánchez inderdaad koerst op 'herhaalverkiezingen' dan kan hij de komende maanden proberen die trend door te zetten en dan heeft hij nog een kans door te kunnen gaan als premier,
EU-voorzitter
Of het nou lange moeizame formatiegesprekken worden of nieuwe verkiezingen met weer een campagneperiode, de komende maanden zullen er in Spanje bij gebrek aan een missionaire regering weinig besluiten worden genomen.
Dat kan niet alleen voor Spanje nadelig zijn, maar ook voor Europa. Hogenkamp: ''Spanje is tot eind dit jaar EU-voorzitter. Er stonden heel veel zaken op de rol die onder het Spaanse voorzitterschap geregeld zouden worden, maar in de situatie die na gisteren is ontstaan is het de vraag of Europa nog op veel mag rekenen voor wat betreft het Spaanse voorzitterschap.''
