De Verenigde Staten gaan clustermunitie leveren aan Oekraïne. Het is onderdeel van het nieuwe militaire steunpakket van de Amerikanen, maar dit wapen is niet onomstreden. Wat is clustermunitie eigenlijk en waarom is het controversieel?
1. Wat is clustermunitie?
De naam clustermunitie zeg het eigenlijk al. In zo'n bom of raket zitten tientallen tot honderden kleinere explosieven bij elkaar. Wanneer zo'n bom ontploft, vaak nog in de lucht, komen die kleine bommetjes vrij. Zodra die de grond raken, exploderen ze. De explosieven komen dus verspreid op de grond terecht. Zo'n gebied kan zo groot zijn als een voetbalveld.
Volgens defensie-expert Dick Zandee is het militair-technisch gezien een praktisch wapen om grote oppervlaktes te raken. "Het is vooral effectief tegen frontlinies waar troepen verspreid zitten. Zoals aan het front in Oekraïne, waar de Russen ingegraven zitten."
Met één wapen is het dus mogelijk meerdere doelwitten te raken en maximale schade aan te richten, ziet ook veiligheidsexpert Peter Wijninga, aangesloten bij The Hague Centrum for Strategic Studies (HCSS). "Met name tegen grote troepenconcentraties heeft het effect en kun je zoveel mogelijk mensen en materieel in één keer uitschakelen."
2. Waarom is clustermunitie controversieel?
Clustermunitie is zo ontworpen dat het ontploft wanneer het in aanraking komt met de grond. Landt het in de bosjes of op een zacht oppervlak? Dan is er een kans dat de bommen niet afgaan. Het gevolg is een gebied bezaaid met explosieven die op een later moment kunnen afgaan, een soort mijnenveld dus. Bij inzet van clusterwapens vallen vaak burgerslachtoffers doordat de munitie blijft liggen, ook wanneer een oorlog al voorbij is.
Dat niet alle explosieven afgaan, heeft te maken met het gebrek aan nauwkeurigheid van de bommen. Volgens Marc Garlasco van vredesorganisatie PAX en voormalig Amerikaanse inlichtingenanalist bij het Pentagon, komt dat door de manier waarop ze worden getest. "Bij het testen wordt gebruikgemaakt van een harde ondergrond. Dan werkt het natuurlijk perfect. Maar in de realiteit is het anders."
De weerstand tegen dit soort wapens is groot. Zo groot, dat in 2008 meer dan honderd landen een akkoord tekenden tegen het gebruik, opslaan en vervoeren van clustermunitie. De Verenigde Staten en Oekraïne ondertekenden dit verdrag niet, net als Rusland.
3. Waarom gaat de VS dan clusterwapens leveren?
Oekraïne vraagt er al langere tijd om. Het land heeft moeite om door de verdedigingslinie van Rusland te breken en zegt dat clustermunitie kan bijdragen aan een succesvol tegenoffensief. Volgens het Amerikaanse ministerie van Defensie kan de inzet ervan met name nuttig zijn in het aanvallen van de Russische loopgraven.
Wat mogelijk ook een rol speelt, is dat de conventionele wapens van de VS beginnen op te raken. "Op dit moment worden er natuurlijk veel wapens bij gemaakt, maar het lijkt toch wel een beetje op een noodgreep", zegt Peter Wijninga.
4. Hoe kijken andere landen naar de inzet van clusterwapens?
Omdat Amerika en Oekraïne het verdrag tegen clustermunitie niet hebben ondertekend, zijn zij vrij om zulke wapens in te zetten. Volgens verschillende mensenrechtenorganisaties heeft zowel Rusland als Oekraïne clusterbommen gebruikt sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne.
Dat Amerika er nu voor kiest dit soort munitie aan Oekraïne te leveren, kan mogelijk leiden tot spanningen tussen andere landen, zegt Dick Zandee. "Je ziet dat Duitsland meteen reageert dat het geen clusterwapens gaat leveren."
Nederland is één van de 111 landen die wel het anticlusterbomakkoord hebben getekend, net als een groot deel van de NAVO-landen. Marc Garlasco vraagt zich af hoe slim het is dat Oekraïne de clusterbommen van Amerika gaat gebruiken terwijl het land zich wil aansluiten bij de NAVO.
5. Welke invloed heeft clustermunitie op de oorlog?
Oekraïne is al weken bezig met het tegenoffensief, maar wint maar mondjesmaat terrein. "Rusland houdt ze op afstand, ze zijn niet eens in de buurt van de verdedigingslinie", zegt Zandee. De defensie-expert verwacht dat clusterbommen kunnen bijdragen aan het verzwakken van de Russische verdediging, waardoor Oekraïne er makkelijk doorheen kan breken.
Met het leveren van clusterwapens wordt er volgens Marc Garlasco voorbij gegaan aan ethische standaarden. "Waar trekken we de grens? Is de volgende stap het leveren van chemische wapens? Ik denk dat het belangrijk is dat we ergens een grens trekken: bij het leveren van conventionele wapens."
Afgelopen week werd de West-Oekraïense stad Lviv door een Russische luchtaanval getroffen. De overlevenden zijn verdrietig en boos: "Ze zeggen alleen militaire doelen te raken. Maar hier lagen gewone mensen te slapen." Bekijk het in deze video:
