Het is een van de grootste bootrampen met migranten van de afgelopen jaren. Naar schatting zijn gisteren voor de kust van Griekenland honderden mensen verdronken, onder wie veel kinderen. Naast verdriet en verontwaardiging, is er ook boosheid: waarom greep de kustwacht, die het schip al uren in het vizier had, niet eerder in? Een reconstructie.
Wat we weten is dat de vissersboot is vertrokken uit Libië. Hoeveel mensen er toen precies aan boord zaten, is onduidelijk. Sommige bronnen spreken over een paar honderd mensen, anderen over wel 750.
Dinsdag 11.00 uur: kustwacht krijgt melding
Dinsdagochtend om 11.00 uur krijgt de Griekse kustwacht een melding dat het migrantenschip in Griekse wateren vaart. In een persbericht zegt de kustwacht dat ze met een helikopter en een reddingsboot zijn gaan kijken bij het schip. De helikopter ziet dat het schip overvol is en dat mensen geen reddingsvesten dragen.
De kustwacht zegt in eerste instantie hulp te hebben aangeboden. Maar dat zou zijn geweigerd. Een woordvoerder van de Griekse kustwacht zegt tegen Skai TV: "Het was een vissersboot vol met mensen die onze hulp weigerden, omdat ze naar Italië wilden."
Waarom geen Griekse hulp?
Veel vissersboten uit Libië varen Griekenland voorbij, om naar Italië te gaan. Dat is het gevolg van het strenge beleid van Griekenland, zegt Klaas van Dijken. Hij is onderzoeksjournalist bij Lighthouse en doet onderzoek naar mensenrechtenschending aan de grens van Europa. "Al zijn vluchtelingen in gevaar, in Griekenland willen ze koste wat het kost niet aan land. Het is bekend dat het land slecht omgaat met mensen die asiel willen aanvragen. In Griekenland staat ze een trage asielprocedure te wachten."
"Of erger, de Grieken zetten migranten soms zelfs het land uit, zonder dat ze überhaupt een asielaanvraag kunnen doen. Dit worden pushbacks genoemd. Soms gebeurt het zelfs hardhandig." En dat terwijl een migrant recht heeft op een asielverzoek. Dat is vastgelegd in het Vluchtelingenverdrag en EU-wetgeving.
De boot met vluchtelingen wil geen hulp. De Griekse kustwacht blijft met schepen in de buurt en zou water en voedsel geregeld hebben. Maar grijpt verder niet in. Ook zegt de kustwacht dat het schip een 'constante snelheid en vaste koers' voer.
Dat besluit gaat in tegen internationale wetgeving, zegt Klaas van Dijken, onderzoeksjournalist bij Lighthouse. "Die wetgeving zegt: als een schip in nood is, dan ben je als kustwacht verplicht te helpen. 'In nood' betekent ook wanneer het volgeladen is en mensen geen reddingsvesten hebben."
Apostolos Veizis, directeur van hulporganisatie INTERSOS in Griekenland, kijkt er niet van op: "De Griekse kustwacht wacht net zo lang tot een boot de aangrenzende territoriale wateren van Italië binnenvaart. Zo wordt het het probleem van Italië en niet meer van Griekenland. Daarmee nemen ze een enorm risico."
14.17 uur: schip in nood
Dat blijkt: het schip raakt toch in problemen. Hulporganisatie Alarm Phone, die zich inzet voor het redden van vluchtelingen op zee, wordt om 14.17 uur voor het eerst gebeld door de boot. Ze zeggen dat 'ze de nacht niet kunnen overleven en in grote nood verkeren'.
Door technische problemen lukt het Alarm Phone niet om de exacte locatie van het schip te achterhalen en om contact te houden. Alarm Phone zegt dat ze om 17.00 uur de locatie van het schip hebben achterhaald en de Griekse kustwacht inseinen.
17.20 uur: kapitein vertrekt
Na enkele halve telefoontjes is er om 17.20 uur contact met een opvarende op het schip. Die zegt: "De kapitein vertrok op een kleine boot. Alsjeblieft, elke oplossing." Ze zeggen water en voedsel nodig te hebben.
In een telefoongesprek iets later geeft een opvarende aan dat de boot zo vol is dat-ie heen en weer beweegt. 's Avonds is er steeds moeizaam contact.
00.46 uur: laatste telefoongesprek
Op woensdag om 00.46 uur is het laatste telefoongesprek. Ook dat gesprek wordt halverwege afgebroken. Volgens de kustwacht kapseist het schip rond 02.00 uur 's nachts. Binnen een kwartier is het hele schip gezonken.
Uiteindelijk kunnen er nog 104 opvarenden levend uit het water worden gehaald. Allemaal mannen van tussen de 16 en 40 jaar oud, volgens de loco-burgemeester van Kalamata. "Ze komen uit Afghanistan, Pakistan, Syrië en Egypte".
Apostolos Veizis van hulporganisatie INTERSOS in Griekenland: "Dit zijn de mannen. Het zijn waarschijnlijk de vrouwen en kinderen die nog worden vermist. Meestal zitten op deze grote boten hele gezinnen. In de hoop op asiel in Europa."
De Griekse kustwacht zegt tegen de Griekse omroep ERT: "De kans dat we nog mensen levend vinden is minimaal. We hebben dit soort oude vissersboten eerder uit Libië gezien. Ze zijn helemaal niet zeewaardig. Simpel gezegd, het zijn drijvende doodskisten."
De centrale route
Iedere week steken duizenden vluchtelingen en migranten de Middellandse Zee over. Tijdens de vorige grote vluchtelingenstroom in 2015 deden ze dat vooral in kleine bootjes van Turkije naar Griekenland. Nu is de centrale route populairder, van bijvoorbeeld Libië naar Italië. Daarbij worden ook veel grotere boten gebruikt, zoals ook de vissersboot waarmee het misging.
Dit is terug te zien in de cijfers van de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, UNHCR. Tussen 1 januari en 11 juni 2023 kwamen er 72.778 vluchtelingen aan in Europese landen aan de Middellandse Zee. Het overgrote deel, 54.205, in Italië. In Griekenland kwamen 6489 vluchtelingen aan.
