Onder de naam Air Defender 23 is vandaag de grootste NAVO-luchtmachtoefening uit de geschiedenis begonnen. Anderhalve week lang trainen de bondgenoten met gevechtsvliegtuigen in Europees luchtruim. "Het aansturen is een enorme coördinatieklus, die uiterste nauwkeurigheid vraagt."
Nog nooit eerder vond er zo'n grote NAVO-oefening in de lucht plaats: 250 vliegtuigen en 10.000 militairen uit 25 verschillende landen doen mee. "Een unieke oefening", volgens veiligheidsexpert Peter Wijninga, aangesloten bij The Hague Centrum for Strategic Studies (HCSS).
De training vindt voor het grootste gedeelte plaats in het Duitse luchtruim en voor een klein deel in dat van Nederland. Boven de Noordzee, ten noorden van de Wadden, en een klein stukje Waddenzee. Ook de Nederlandse vliegbasis Volkel wordt gebruikt voor het opstijgen en landen van de gevechtsvliegtuigen.
Een belangrijk doel van de trainingsoperatie is het testen van de bevelvoering, legt Wijninga uit. "Het aansturen is een enorme coördinatieklus die uiterste nauwkeurigheid vraagt." De operatie wordt uitgevoerd met veel verschillende typen vliegtuigen met verschillende kenmerken, maar die toch met elkaar moeten samenwerken. "Denk aan zoiets simpels als snelheid: voor ieder vliegtuigtype kan dat anders zijn. Het is belangrijk om rekening te houden met elkaars beperkingen en mogelijkheden."
Artikel 5
De oefening is in 2018 geïnitieerd door Duitsland en wordt uitgevoerd voor het geval dat het artikel 5-scenario van het NAVO-verdrag zich voordoet. Daarin staat dat een aanval op één van de lidstaten wordt gezien als een aanval op alle lidstaten.
De aangevallen bondgenoot wordt dan bijgestaan door de geallieerde landen. Als het nodig is wordt daarbij gewapend geweld gebruikt.
De komende twee weken wordt er getraind met verschillende soorten aanvallen. "Elke dag voeren we andere scenario's uit", vertelt André Bongers, woordvoerder van de deelnemende vliegbasis Volkel. "We oefenen van alles: de ene dag een luchtaanval, de andere dag vallen we een gronddoel aan of verstoren we radars."
Er wordt getraind op verdedigen en aanvallen, waarin de rol van de deelnemende landen per scenario anders zijn. "Soms hoor je bij the good guys en soms bij the bad guys."
Nederlandse specialiteit
Volgens Bongers brengt elk land zijn eigen specialiteit mee. "Bij Nederland zit dat echt in onze toestellen. Zoals de F-35, die is bijna onzichtbaar op een radar waardoor wij heel sneaky ergens kunnen binnendringen. We vliegen ook al jaren met de F-16, die heeft zich bewezen als echte allrounder", vertelt hij. "Niet elk land heeft deze capaciteit."
Nederland doet mee met acht gevechtsvliegtuigen: vier F-35's en vier F-16's. Ook rijdt er vanuit Volkel een Nederlandse tankauto naar de Duitse vliegbasis in Hohn, om toestellen van bondgenoten af te tanken. Daarnaast levert Nederland tijdens deze training ook gevechtsleiders die medeverantwoordelijk zijn voor het verloop van de luchtgevechten.
Signaal aan potentiele tegenstanders
Dat NAVO-landen samen militaire oefeningen doen is niet nieuw, zegt Adája Stoetman, onderzoeker veiligheid en defensie bij het Clingendael Instituut. "Maar in de huidige context met de spanningen tussen het Westen en Rusland, geeft dit natuurlijk wel een signaal af aan potentiële tegenstanders, in dit geval Rusland. Dit geeft aan dat als het ooit zo ver komt, dat de NAVO-landen bereid zijn ons grondgebied te verdedigen."
Voor het uitbreken van de oorlog in Oekraïne werd Rusland nog wel eens uitgenodigd om NAVO-oefeningen bij te wonen en vice versa, vertelt Peter Wijninga. "Maar sinds Rusland zo ontspoord is, natuurlijk niet meer." Ook hij ziet dat het formaat van deze oefening een boodschap is aan de Russen. "Dit soort signalen zijn van alle tijden, maar de grootte van deze oefening getuigt van eensgezindheid. Dit laat wel zien: met ons valt niet te sollen."
Duitse leiding
Wat ook opvalt volgens de veiligheidsexpert is dat deze oefening op initiatief is van Duitsland en onder Duitse leiding wordt uitgevoerd. "Een land dat sinds de Tweede Wereldoorlog toch wel een passieve houding had en niet eerder op deze manier het voortouw nam in een geallieerde militaire operatie. Deze oefening is dus ook een soort testcase voor Duitsland om te laten zien dat ze dit aankunnen."
De grootschalig oefening zorgt mogelijk voor vertraging van vakantievluchten. Door de drukte in het luchtruim moeten passagiersvliegtuigen soms omvliegen. Het Duitse leger laat via hun website weten dat zij, in samenwerking met de betrokken partijen, er alles aan doen om dit te voorkomen.
