Qatar na WK-gekte: die migranten, daar geeft niemand meer iets om

Het is een halfjaar na het omstreden WK in Qatar. Het is 3 mei, lunchtijd. De 24-jarige Sarah (*) uit Tunesië is blij een gast te verwelkomen in het restaurant aan de Lusail Boulevard in Doha, die speciaal voor het WK voetbal is aangelegd.

Daar waar het oranjelegioen hossend en zingend achter de oranjebus aan liep en waar tienduizenden Argentijnse fans hun WK-titel uitbundig vierden.

Nu is de boulevard leeg. De protserige billboards met WK-reclames en de luxe winkels en restaurants die er vooral voor de fans waren, zijn er nog wel, sommige zijn gesloten. De McDonalds is wel open maar zelfs daar is geen klant.

Ook Sarah heeft niets te doen, gasten in het restaurant zijn er in de hete middag in Doha nauwelijks. De Tunesische zou manager worden, zo was haar beloofd toen ze vlak voor het WK naar Qatar ging. Maar in plaats daarvan maakt ze tafeltjes schoon voor een hongerloon. "Na het WK is er te weinig werk, ik doe alles hier zo'n beetje in m'n eentje, maak lange dagen, zes dagen in de week", zegt ze.

Weggaan is voor Sarah geen optie, al zou ze dat het liefst doen, maar ze zit vast aan een contract. "En het beetje geld dat ik hier verdien, kan ik gebruiken om straks mijn eigen bedrijf op te zetten in Tunesië", zegt ze met een voorzichtige glimlach. Al vindt ze het vreselijk, ze heeft in elk geval werk en wordt uitbetaald.

De meeste arbeidsmigranten in Qatar hebben het nog moeilijker.

In een migrantencompound in de plaats Al-Wakra, net buiten Doha, liggen vijf arbeidsmigranten op een klein kamertje in hun stapelbedden en ze kijken doelloos op hun telefoons. Gepraat wordt er nauwelijks, gewerkt evenmin.

Er is sinds het WK voorbij is bijna geen werk in Qatar. Zo'n 80 procent van de banen is na het WK verdwenen. Als er al eens een vacature is, komen er tientallen, soms honderden migranten op af. De Ghanees Samuel (*) heeft dat aan den lijve ondervonden. "We zijn kansloos."

Baby nooit gezien

Samuel, 37 jaar met een vriendelijke lach, kwam vlak voor het WK naar Qatar om geld te verdienen voor zijn gezin en zijn 90-jarige moeder. Zijn vrouw was vijf maanden zwanger van hun derde kind, toen hij vertrok uit Ghana.

Het meisje is er inmiddels, maar Samuel heeft haar nog niet gezien. Een tussenpersoon in Ghana beloofde hem gouden bergen als hij snel naar Qatar zou gaan, het WK was immers big business, het zou hem zakken geld opleveren. Wel moest hij hem 1200 dollar geven om het een en ander te regelen.

Die schuld heeft Samuel inmiddels afbetaald met de paar centen die hij vlak voor en tijdens het WK verdiende, maar sinds het toernooi ten einde is, zijn er geen baantjes meer voor hem. Zijn familie voor wie hij dit deed, heeft nog niets gezien. "Ik voel me verantwoordelijk voor mijn kinderen in Ghana. Het is zo stressvol", vertelt hij.

Van teruggaan naar Ghana is geen sprake. "Ik kan het ticket niet betalen en ik hou hoop dat het me toch gaat lukken. Wij Ghanezen geven nooit op."

Zijn vriend Daniel (*) beaamt dat. Hij had na het WK nog wel werk, maar de betalingen bleven ineens uit. Hij werkte bij een bedrijf dat banners en vlaggen maakte voor het WK. Dat viel de afgelopen maanden nagenoeg stil. Samen met collega's stapte hij naar de rechter. De meesten durven dat niet uit angst voor hun werkgever, maar Daniel had niets te verliezen, zegt hij. "Ik kon niet eens mijn eigen eten en de huur betalen."

Veel zin had de stap naar het Labour Court niet, waar je pas na drie maanden zonder loon terecht kunt. "De rechter bepaalde dat mijn baas me moest laten gaan, zodat ik ander werk kan zoeken. Over mijn achterstallige loon werd niks gezegd. Dat kan ik vergeten." Hij vertrok bij dat bedrijf, kan af en toe een klus doen, maar hij teert vooral op een beetje geld dat zijn zus hem opstuurt. Dat terwijl het idee was dat hij juist zijn familie vanuit Qatar zou steunen.

Was er voor het WK veel te doen rond de 2 miljoen arbeidsmigranten (90 procent van de bevolking van Qatar), zo stil is het nu. De Qatarese regering zou onder internationale druk in de jaren voor het WK een aantal zaken hebben verbeterd, zoals een verhoging van het minimumloon naar 225 euro per maand. Ook zou het makkelijker zijn om van werkgever te veranderen en mocht het paspoort van de migranten niet meer worden ingenomen.

Veranderingen voor de bühne

Deze hervormingen werden een overwinning genoemd door experts. De wereldvoetbalbond FIFA had het over een blijvende erfenis voor betere arbeidsrechten in Qatar en de overheid van het land beschreef het als een 'grote stap voorwaarts'. En ja, sinds de invoering in 2020 konden 400.000 arbeiders van baan wisselen en kregen 280.000 mensen meer loon.

Maar nu het WK klaar is, blijken de veranderingen vooral voor de bühne, laten migranten, arbeidersorganisaties en mensenrechtenorganisaties aan RTL Nieuws weten. "Het is een papieren werkelijkheid", zegt Ruud Bosgraaf van Amnesty International. "De bedrijven waar de arbeidsmigranten werken, houden zich er niet meer aan. De ogen van de wereld zijn niet meer zo gericht op Qatar. Dus het is weer een beetje business as usual geworden." Ook deze afspraken die de Nederlandse overheid begin dit jaar met Qatar maakte, hebben nog bepaald niet het gewenste resultaat.

Het toezicht op het naleven van de regels ontbreekt nog altijd, zegt Bosgraaf. "Er is niet zoiets als een arbeidsinspectie." Volgens Max Tunon, die aan het hoofd staat van het kantoor van de International Labour Organisation (ILO), in Qatar, is die er wel. "We werken samen met  het ministerie van Arbeid van Qatar om de capaciteit op dit gebied te vergroten en campagnes voor arbeidsveiligheid op te zetten."

Omdat de ILO hier gefinancierd wordt door Qatar is deze organisatie nogal eens opvallend lovend gebleken over de hervormingen. Dit tot ongenoegen van bijvoorbeeld de kritische vakbond BWI, die direct na het WK het land werd uitgezet. Een reden daarvoor werd niet gegeven, zei de baas van de vakbond. "Voor en tijdens het WK hadden we een constructieve dialoog, maar nu is er radiostilte."

30.000 klachten

De ILO heeft ervoor gekozen om met Qatar samen te werken. Volgens Tunon kwamen er in een jaar bijna 30.000 klachten van migranten binnen bij het ministerie van Werk. Na het WK gaat dat onverminderd door. "Veruit de meeste klachten gaan over niet betaalde salarissen. Die klachten worden laat beantwoord. Dat moet beter", zegt Tunon.

Vooral in branches die na het WK deels zijn stilgevallen, zoals de bouw en alle toeleveranciers, de horeca en andere dienstverlening is de situatie slecht. Migranten die nog werk hebben, krijgen laat of soms zelfs maandenlang geen salaris. Op een enkeling na is iedereen negatief en pessimistisch over de situatie.

De 40-jarige Aahan (*) uit India wil, in tegenstelling tot veel anderen die bang zijn voor represailles van hun werkgever, graag zijn verhaal doen, want hij vindt dat de aandacht in de media voor de situatie verstomd is: "Eerst hebben we de stadions gebouwd, de metro en hotels, zodat de wereld kon genieten van het voetbal. Als dank worden we in de steek gelaten."

De bouwvakker heeft nog wel een baan, bij een van de weinige bouwprojecten waar na het WK nog aan wordt gewerkt. In de buurt van het Lusail Stadion, waar Nederland van Argentinië verloor en de WK-finale plaatsvond, bouwt hij een fabriek.

Aahan staat in de schaduw te bellen met zijn zus, een doek op zijn hoofd tegen de hitte. "M'n zus zegt dat ik beter terug naar India kan komen om voor m'n zieke vader te zorgen en omdat ik al drie maanden geen salaris heb gekregen."

Er zijn veel mensen zoals Aahan, die maanden zonder salaris zitten. "Als we naar ons geld vragen, zeggen ze dat het wel komt. En soms vertellen ze dat het geld op is. Dat kan ik maar moeilijk geloven." Salarisonthouding kwam volgens rapporten van Amnesty en Human Rights Watch (HRW) ook voor het WK al veel voor onder werknemers in Qatar. Het lijkt er sterk op dat het erger is geworden. 

Sowieso te laat

Daarbij waren de hervormingen, die in de praktijk dus nogal tegenvallen, er al veel te laat gekomen, zegt mensenrechtenadvocaat Minky Worden, directeur van Global Initiatives bij Human Rights Watch. "Het was sowieso te laat om de arbeiders te helpen die hun leven hebben opgeofferd om het WK mogelijk te maken. Er zijn duizenden arbeiders omgekomen bij de bouw van de stadions en de infrastructuur."

Tienduizenden migranten die hun WK-baan wel overleefden zijn veelal gedesillusioneerd teruggekeerd naar hun land, zelfs met openstaande schulden aan tussenpersonen en bureautjes die voor meer dan 1000 euro regelden dat ze naar Qatar konden gaan.

Van de toezegging van Qatar dat ze deze bedragen via een bijdrage van de werkgevers konden terugkrijgen, komt vrijwel niets terecht. Slechts een paar procent van de arbeiders die voor de overheid werkten en op de een of andere manier gezondheidsklachten opliepen bij WK-werkzaamheden, hebben (een deel van) het bedrag teruggekregen. En daar schermen Qatar en de FIFA mee: 'zie je wel dat we ze compenseren'.

Veruit de meeste migranten zagen geen cent van het bemiddelingsgeld terug. Qatar zegt wel dat er een paar 'illegale' bureautjes in het buitenland zijn gesloten. Maar dat is slechts het topje van de ijsberg. Volgens de mensenrechtenorganisaties en migranten zelf komen er nog dagelijks nieuwe arbeiders met valse beloftes het land binnen. 

Ze lenen geld van vrienden en familie om de bureautjes te betalen en staan vervolgens in Qatar achterin de rij voor een baan. "Kom hier niet heen", waarschuwt de Ghanees Daniel vanuit het migrantencompound. "Niemand wil nu nog in Qatar zijn. Het is uitzichtloos." Toch houdt hij zelf de hoop dat hij nieuw werk kan vinden en alsnog geld kan verdienen, waarmee hij naar Europa hoopt te kunnen. "Want daar is het wel beter geregeld toch?"

Is er dan helemaal niets positiefs te melden over Qatar na het WK? Ja hoor, de hittemaatregelen lijken te worden nageleefd. Mensen mogen in de zomermaanden niet meer tussen 11.00 en 15.00 uur, op het heetst van de dag, werken.

Deze week was er een bijeenkomst in Qatar van diverse golfstaten waarin ze ideeën uitwisselden over hoe ze de hitte te lijf kunnen gaan. Ook de huisvesting van migranten is beter. Er zijn veel woningen gebouwd waar ze redelijk fatsoenlijk kunnen verblijven.

En er zijn echt ook werknemers die wél gewoon betaald krijgen en tevreden zijn met het schamele salaris waarmee ze hun families kunnen steunen. Het is altijd nog meer dan ze in hun eigen land ooit zouden kunnen verdienen. Zoals de Keniaanse beveiliger die bij het Lusail Stadion de boel in de gaten houdt. "Ik ben Qatar dankbaar en ik denk dat het de komende jaren alleen maar beter gaat worden", zegt hij gemeend.

Ja, Qatar heeft een visie opgesteld, waarin staat dat het land in 2030 omgevormd moet zijn tot 'een samenleving waarin duurzaamheid van groot belang is en een hoge levensstandaard voor de bevolking veilig moet worden gesteld'. Maar er moet nog heel wat gebeuren om dat voor elkaar te krijgen en het is te hopen dat onder die 'bevolking' ook alle buitenlandse arbeiders vallen.

Voor Aahan, Sarah, Daniel, Samuel en de vele duizenden andere arbeidsmigranten die na het WK in de problemen kwamen, is 2030 sowieso veel te laat.

* Niet de echte namen, deze zijn voor de veiligheid van de sprekers geanonimiseerd.