De grootste protesten in de geschiedenis van het land, zo zeggen verschillende Israëlische media. Voor de tiende zaterdag op rij gingen honderdduizenden Israëliërs afgelopen weekend de straat op. De demonstranten zijn tegen de geplande juridische hervormingen van de regering van premier Benjamin Netanyahu. Maar gaan de protesten ook hun vruchten afwerpen?
Alleen al in hoofdstad Tel Aviv waren het er naar schatting tussen de 150.000 en 200.000. Maar ook in andere steden zoals Haifa, Jeruzalem, Beersheba en Eilat waren er veel mensen op de been. De actievoerders zijn het niet eens met een wetsvoorstel van de regering waarmee het parlement meer te zeggen zou krijgen over het rechtssysteem, terwijl het hooggerechtshof juist minder machtig wordt.
Wat de voorgenomen hervormingen daarnaast extra bijzonder maken, is dat de huidige premier Netanyahu die mogelijk kan aangrijpen als persoonlijke reddingsboei. Hij wordt namelijk vervolgd voor corruptie in de periode van zijn vorige premierschap en hoopt mede op deze manier een straf te kunnen voorkomen.
Politieke invloed
Als de omstreden wet wordt goedgekeurd, kan het parlement beslissingen van het hooggerechtshof met een meerderheid terugdraaien. Ook krijgen de politici meer inspraak bij de aanstelling van rechters. De regering zegt dat de beslissingen nodig zijn omdat het hof teveel politieke invloed zou uitoefenen.
Volgens Erwin van Veen, Israël-deskundige bij Instituut Clingendael, liggen de hervormingen extra gevoelig omdat Israël een politiek systeem heeft met weinig checks and balances. "Er is niet echt een grondwet in Israël en ze hebben geen senaat, maar alleen de Knesset als parlement. Het wordt dus, als dit wordt doorgevoerd, echt meerderheidspolitiek in de zin van de helft +1. Hierdoor komen de rechten van minderheden op de helling te staan."
LHBTI- en vrouwenrechten
Volgens meerdere Israëlische media waren er afgelopen weekend een recordaantal demonstranten op de been. De protesten zijn mogelijk zelfs de grootste ooit in het land. "Waar de rechten van de Palestijnen al langer en fundamenteler in het geding zijn, merken sommige groepen Israëliërs nu ook op dat hun rechten met deze hervormingen mogelijk gevaar lopen. Denk bijvoorbeeld aan vrouwenrechten of rechten van de LHBTI-gemeenschap", zegt Van Veen. "Daarvoor gaan zij nu massaal de straat op. Anderzijds is het wel frappant te noemen dat Israëlische Joden nu de straat op gaan voor hun rechten die de Israëlische regering een andere groep, de Palestijnen, allang heeft afgenomen."
De Israëlische president Isaac Herzog leek vorige week wel een stap richting de demonstranten te zetten. Hij sprak zich publiekelijk uit tegen de plannen van de rechts-conservatieve regering.
De justitiële hervorming is volgens hem verkeerd, repressief en ondermijnt de democratie. Hij heeft aangekondigd dat hij een compromis heeft bemiddeld tussen voor- en tegenstanders van de hervorming. Maar hoe dat eruit komt te zien, is nog niet bekend.
Symbolisch
"Maar dat is vooral symbolisch", zegt Van Veen. "Hij heeft een ceremoniële functie en probeert daarbij de sociale cohesie te bevorderen. De regering zal zich niet door hem van de wijs laten brengen."
"Wat wel een rol kan spelen, is als de maatschappelijke verdeling verder door gaat werken, bijvoorbeeld binnen de Israëlische strijdkrachten. Zo waren er recent reservepiloten van de luchtmacht die weigerden aan een training deel te nemen. Als dat soort incidenten zich herhalen of zelfs vermenigvuldigen, kan het wel een probleem worden voor de regering."
Imago
"Israël wil zoveel mogelijk Palestijnse gebieden annexeren en een stevig Iran-beleid continueren", legt Van Veen uit. "Dat wordt toch een stuk lastiger als de maatschappelijke tegenstellingen gaan doorwerken binnen defensie en inlichtingenorganisaties. Dat zal ook gaan leiden tot imagoschade in de regio wat weer veiligheidsrisico's met zich mee kan brengen."
Komende donderdag staat in Berlijn een afspraak tussen de Amerikaanse president Joe Biden en de Israëlische premier Benjamin Netanyahu op het programma. Toch verwacht Van Veen niet dat daar veel gesproken zal worden over de juridische hervormingen. "Amerika zal dat toch meer beschouwen als een interne aangelegenheid. Dat zou bijvoorbeeld hetzelfde zijn als Israël zich met alles rondom de Black Lives Matter-beweging zou gaan bemoeien."
Van Veen denkt dat er voorlopig sowieso weinig buitenlandse druk zal komen op Israël. "Hoe ga je dat doen? De Europese Unie heeft er heel lang over gedaan om druk uit te oefenen op Polen en Hongarije. Dat was een vergelijkbare situatie maar dat kon alleen omdat zij lid waren van de EU. Wie zal er bij Israël aankloppen over iets wat in feite een binnenlandse aangelegenheid is? Uiteindelijk zie je wel dat heel veel Israëli's het er niet mee eens zijn en dus zelf de straat op gaan."
Compromis zoeken
Hoe het gaat aflopen, is lastig te voorspellen. "Het zijn eigenlijk twee ideologieën die recht tegenover elkaar staan", zegt Van Veen. "Als deze protesten aanhouden en mogelijk ook meer invloed gaan hebben op bijvoorbeeld de Israëlische defensie en economie, dan zal een compromis onvermijdelijk worden. Het verzet tegen de plannen is groter dan van tevoren werd ingeschat."
"Tegelijkertijd moeten we de starheid en vastberadenheid van de regering niet vergeten. Deze ideeën zijn niet nieuw. Meerdere personen in eerdere kabinetten van Netanyahu legden zulke plannen al eens op tafel en het komt hemzelf natuurlijk nu ook erg goed uit. Ze hebben dus behoorlijk wat beweegredenen om hier aan vast te houden."
