Ruzie zoeken, vechten, een moord plegen: sommige Russische soldaten die terugkeren van het front in Oekraïne, draaien in eigen land door. Met hun oorlogstrauma kunnen deze veteranen in Rusland nergens terecht.
Het Russische nieuwsplatform MO, dat verboden is door het Kremlin, deed onderzoek en maakte een overzicht van Russische veteranen die na terugkeer crimineel gedrag vertonen. Zij spreken van een toename van incidenten sinds de Russische invasie, nu bijna een jaar geleden.
Een voorbeeld. Een veteraan sloeg in een pizzeria de eigenaar in elkaar met een stoel, omdat hij niet genoeg respect zou hebben gekregen. Het gebeurde vorig jaar september in Toela, ten zuiden van Moskou. Het incident werd vastgelegd op een bewakingscamera:
Er zijn meer voorbeelden. Zo ging het mis in de plaats Kostroma. Afgelopen november schoot een 23-jarige oud-militair vuurwerk af met een lichtkogelpistool op de dansvloer van een discotheek. Er ontstond brand, dertien mensen kwamen om het leven.
Ook berichten ze over een moord in Oedmoertië. Daar ging deze maand een rechtszaak van start. Een recent teruggekeerde soldaat schoot daar een kogel door het hoofd van een vriend.
Gevolgen voor Rusland
Bob Deen, Oost-Europadeskundige bij het instituut Clingendael, voorziet een groot probleem voor Rusland. Hij twittert: "Wat gaan al die Russische veteranen (waaronder vrijgelaten gevangenen) met trauma’s, gevechtservaring en wapens straks doen?" Hij vreest dat het mogelijk ook gevolgen voor ons kan hebben, als veteranen in de georganiseerde misdaad belanden.
Soldaten die gevochten hebben in Oekraïne doen schokkende ervaringen op. Een deel van de soldaten komt daardoor totaal ontwricht uit de oorlog terug. Ze zijn getraumatiseerd en dat kan tot problemen leiden, zegt Jackie June ter Heide van ARQ Centrum '45.
Woedeaanvallen
Als klinisch psycholoog werkt ze met veteranen die door gevechtshandelingen een posttraumatische stress stoornis (PTSS) hebben opgelopen. "Prikkelbaar gedrag en woedeaanvallen zijn symptomen van PTSS. Zonder dat er veel aanleiding voor is, kan ineens verbale of fysieke agressie tegen mensen of voorwerpen ontstaan", zegt Ter Heide.
De meeste mensen met PTSS zijn erop uit om prikkels – en geweld – te vermijden, vertelt ze. De berichten uit het nieuws, zoals de voorbeelden hierboven, ziet ze als excessen.
"Het verbaast me niet", zegt correspondent Jeroen Akkermans als hij de verhalen hoort. "Waar moet je als veteraan heen met je klachten? Er is geen vangnet. In Rusland mag je niet eens zeggen dat het een oorlog is. De militaire operatie wordt ondertussen verheerlijkt op televisie. Je kunt dus nergens aankloppen, want er mag niet over gesproken worden."
Gruwelijke oorlog
Terwijl er verschillende problemen kunnen ontstaan bij soldaten na gevechtshandelingen. "Zeker na een gruwelijke oorlog zoals in Oekraïne," zegt Marco Boks, psychiater en onderzoeker in het UMC Utrecht.
Ten eerste blijven soldaten nog maanden in vechtmodus staan. Ze zijn prikkelbaar, slapeloos, hyperalert en impulsief, legt hij uit. Ook kampen ze met verminderde gevoeligheid voor de sociale omgeving en zijn ze minder geneigd het perspectief van anderen te zien. Boks: "Ze hebben minder compassie met zichzelf en anderen." Volgens de onderzoeker komen ze daardoor ook vaker in ruzies terecht.
Gratie voor gevangenen
Dan speelt er in Rusland nog iets anders, met mogelijk grote consequenties voor de samenleving daar. Er vechten ook Russische gevangenen mee in Oekraïne, onder hen ook moordenaars en verkrachters. Ze zijn gerekruteerd door Wagner, het huurlingenleger van Jevgeni Prigozjin.
In ruil voor gevechtsdeelname krijgen ze gratie en hoeven ze hun resterende straf niet uit te zitten. De meesten komen om in de strijd in Oekraïne, maar een klein deel is ook weer terug in Rusland.
Zoals Pavel Nikolin. Hij zat in een strafkolonie in Rusland, maar kwam vrij na zijn diensttijd in Oekraïne. Na terugkeer schoot hij in zijn legeroutfit met een kalasjnikov op een politiebureau. Een agent raakte gewond en Nikolin werd opgepakt.
Wapens mee terug genomen
Hoe hij precies aan het wapen komt is niet duidelijk, maar de kans is groot dat hij zijn wapen heeft meegenomen uit Oekraïne. Er zijn meer dan veertig gevallen bekend van soldaten die zich bij de rechter hebben moeten melden omdat ze onterecht wapens of explosieven bij zich hadden.
De Amerikaanse krant New York Times sprak een familielid van een veroordeelde dief, die zich eveneens in de gevangenis meldde voor de strijd. Sinds hij terug is, maakt de familie zich zorgen. "We hebben allemaal het gevoel dat hij in een soort hypnose is, alsof hij een ander persoon is. Hij is zonder enige emotie."
Negatief zelfbeeld
Ook hier zou sprake kunnen zijn van PTSS, zegt psycholoog Ter Heide. Een symptoom is emotionele vervlakking en negatieve overtuigingen. "Je ervaart dan negatieve emoties, je voelt je waardeloos en vertrouwt niemand meer."
Deze mensen zijn zelf ook voorgelogen, benadrukt ze. "We weten dat Russische soldaten zelf vaak slecht behandeld zijn. Ze zijn slecht voorbereid de oorlog ingestuurd. Dat draagt bij aan het wantrouwen."
Hoeveel criminelen heeft Wagner gerekruteerd?
In totaal zou de Wagner Groep zo'n 50.000 soldaten hebben aangenomen die afkomstig zijn uit Russische gevangenissen. 40.000 van hen zijn inmiddels dood, vermist of gevlucht.
Er zouden dus nog 10.000 soldaten vechten in Oekraïne. Dat zegt Olga Romanova, die aan het hoofd staat van Rusland Achter Tralies, een organisatie die opkomt voor gevangenen.
Een deel van de gevluchte soldaten is teruggekeerd naar Rusland. Inmiddels heeft Wagner aangegeven te zijn gestopt met het rekruteren van gevangenen. De animo is opgedroogd. De meeste van de gevangenen zijn er inmiddels van doordrongen dat de kans groot is dat ze zullen sneuvelen op het slagveld.
