President Joe Biden sprak de Verenigde Staten toe in zijn State of the Union, de Amerikaanse versie van de troonrede over de stand van het land. Dit jaar pleitte de Democratische president in het bijzonder voor samenwerking tussen de Democraten en de Republikeinen. Waarom zette Biden daar zo op in?
Links vicepresident Kamala Harris, rechts de nieuwe voorzitter van het Huis van Afgevaardigden Kevin McCarthy, een Republikein: het achtergronddecor van Bidens speech weerspiegelt wellicht de tweedeling in de samenleving. Maar de inhoud van zijn woorden deed dat niet.
"We moeten elkaar niet als vijanden zien, maar als landgenoten", zei hij onder meer. In een Amerika dat gepolariseerder is dan ooit, wil de president deze verschillen overbruggen, 'het land bijeenbrengen'. Want: "Ruziën puur om het ruziën brengt ons nergens."
Belasting betalen
Vaak keek hij naar links, naar zijn 'Republikeinse vrienden', om het te hebben over onderwerpen die in beide kampen hoog op de agenda staan: goedkopere medicijnen, het Chinabeleid, de driehonderd wetten die de Democraten en Republikeinen de afgelopen twee jaar samen aannamen. En zelfs bij onderwerpen waarbij de partijen tegenover elkaar staan – zoals belastingen en klimaat – zocht hij het midden op. "Ik ben een voorstander van kapitalisme. Maar betaal gewoon je eerlijke aandeel aan belasting."
Veel onderwerpen die hij dit jaar aansneed, waren hetzelfde als in zijn toespraak van een jaar geleden. Toch is er dit jaar een belangrijk verschil. Dat achter hem niet langer de Democraat Nancy Pelosi zat, maar de Republikein McCarthy, is omdat de Republikeinen sinds dit jaar een meerderheid hebben in het Huis van Afgevaardigden - het equivalent van onze Tweede Kamer.
Republikeinse meerderheid
En dat betekent dat een Republikeinse meerderheid over nieuwe wetten stemt. "Hij moet wel", zegt correspondent Erik Mouthaan. "Als hij ook maar íéts voor elkaar wil krijgen op het gebied van wetten, kan hij niet om de Republikeinen heen."
Dat is ook de reden dat hij het in zijn speech veel minder dan vorig jaar had over concreet beleid dat hij wil doorvoeren, zegt Ruud Janssens, hoogleraar Amerikanistiek aan de Universiteit van Amsterdam. "Hij benadrukt de samenwerking, maar geeft er niet veel invulling aan." Waar hij vorig jaar nog wist dat hij succes kon boeken met beleidsvoorstellen, ligt dat met een Republikeinse meerderheid anders.
Dit jaar speelt nog iets anders. Naar verwachting zal Biden dit voorjaar aankondigen dat hij zich opnieuw kandidaat gaat stellen om president te worden. "Deze toespraak is een eerste stap in de verkiezingscampagne van Biden", legt Janssens uit. "Hij wil zichzelf neerzetten als de redelijke man in het midden."
'Geen linkse karikatuur'
Tijdens zijn campagne in 2020 zette hij zichzelf ook al – met succes – neer als gematigd. "Hij werd verkozen omdat veel mensen Trump te extreem vonden", zegt Mouthaan. Maar in de eerste twee jaar van zijn presidentschap regeerde hij als een linkse politicus – denk bijvoorbeeld aan de baanbrekende wet die hij doorvoerde over groene energie. "Om te worden herkozen, wil hij laten zien: ik ben niet de linkse karikatuur die Republikeinen van me maken, ik zit wel degelijk in het midden. Én ik kan samenwerken met de Republikeinse partij." Een toespraak om punten mee te scoren dus.
Die focus op de verkiezingen van 2024 verklaart mogelijk ook waarom Bidens toespraak weinig over buitenlandse politiek ging. Een speech die duidelijk bedoeld was voor stemmers in de Verenigde Staten zelf, denkt Janssens. "Terwijl de hele wereld zich op dit moment bezighoudt met Oekraïne en Turkije, maakte Biden daar weinig woorden aan vuil. Hij praatte vooral over binnenlands beleid, en de alledaagse problemen van Amerikanen."
Dat betekent niet dat Biden niet écht gelooft in samenwerking tussen Democraten en Republikeinen. Volgens Janssens wil de president graag dat de Amerikanen weer een eenheid vormen. "Zijn hele carrière lang is dat eigenlijk al zijn stijl. Hij heeft in het verleden met Republikeinen onderhandeld over beleid, en wil dat nu weer."
Ook Mouthaan herkent dat: "Hij is een politicus van de oude stempel, die heel erg gelooft dat het parlement er wel uit kan komen door met z’n allen om de tafel te gaan zitten."
Geen grote veranderingen
Maar die tijd is een beetje voorbij, in de steeds verder gepolariseerde Amerikaanse samenleving. Volgens zowel Janssens als Mouthaan is de kans klein dat met de huidige Republikeinse meerderheid grote wetsveranderingen nog door het Congres heen komen.
Zo werkt het Amerikaanse systeem nu eenmaal, legt Mouthaan uit. "Een president kan in de eerste twee jaar vaak veel voor elkaar krijgen, met een eigen meerderheid. Toen heeft Biden gigantisch veel plannen door het parlement gedouwd." Nu is de fase aangebroken waarin hij die wetten overeind moet houden, moet verdedigen. "Eerst heel snel iets opbouwen – en dan vechten, vechten, vechten om dat te behouden."
'Eigenlijk kansloos'
Zelfs al zou hij inderdaad graag met de Republikeinen samenwerken, dan weet Biden zelf waarschijnlijk ook wel dat dat niet gaat gebeuren. "Het is eigenlijk kansloos. Na twee jaar kijken politici alweer naar de volgende verkiezingen, waardoor dat belangrijker wordt dan samen tot oplossingen komen", zegt Mouthaan. "De Republikeinse fractie is er vooral op uit om hem te dwarsbomen en te zorgen dat hij geen successen behaalt."
Ook Janssens noemt het 'ijdele hoop' van Biden. "Zo'n samenwerking zit er gewoon niet in."
