Altijd bezig met de oorlog in Oekraïne: 'Tien, twaalf interviews per dag'

Als je vóór de oorlog tussen Rusland en Oekraïne aan Mart de Kruif had gevraagd of de spanningen tussen de landen echt uit de hand zouden lopen, zou hij zeggen 'nee, dat gaat niet gebeuren'. De prijs voor Poetin is veel te hoog, dacht de oud-commandant der Landstrijdkrachten iets meer dan een jaar geleden.

Maar in de vroege ochtend van 24 februari wordt zijn ongelijk bewezen. Rond half vier 's nachts belt een vriend uit de Verenigde Staten De Kruif wakker: ''Doe je televisie maar aan. Het is begonnen.'' En dan weet de voormalig militair meteen dat het mis is.

Een uur later gaat zijn telefoon opnieuw, aan de lijn hangt Nieuwsuur. De redactie hoopt dat De Kruif achtergrondinformatie kan geven over de Russische invasie. En ook de rest van de dag is hij vrijwel constant bezig met het duiden van alles wat er gebeurt in Oekraïne.

Tien, twaalf telefoontjes per dag 

''NOS, Volkskrant, het Parool, De Telegraaf, RTL Nieuws'', somt hij op. In de eerste periode wordt hij zo'n tien, twaalf keer per dag geïnterviewd. Vaak is dat voor achtergrondinformatie, maar ook radio- of tv-stations vragen of hij langs wil komen om iets actueels toe te lichten. ''De eerste weken ben ik bijna overal geweest. Ik rolde van de ene naar de andere studio.''

Een dergelijk verzoek afwijzen omdat hij even geen zin heeft, doet hij nooit. ''Ik vind dat ik geen nee kan zeggen. Ik zie het als mijn plicht'', vertelt hij. We zitten bij hem thuis aan de keukentafel, in het dorpje Laag-Keppel. Zijn telefoon staat even op stil zodat we niet worden afgeleid. Dat blijkt niet onnodig, na afloop van het gesprek heeft hij weer drie gemiste oproepen van een nieuwsredactie.

In het afgelopen jaar heeft hij duizenden vragen over de oorlog beantwoord. De eerste paar dagen was dat nog weleens lastig. ''Het duurde even tot duidelijk werd wat Poetin allemaal van plan was. Militair gezien maakte hij vreemde keuzes, zoals op heel veel verschillende plekken tegelijk aanvallen. Dat zou je normaal nooit doen, tenzij je echt denkt dat het een makkie wordt.''

Het duurt daarom ongeveer een week voordat De Kruif zich een beeld kan vormen van wat er allemaal gebeurt. Daarvoor gebruikt hij openbare bronnen die iedereen kan gebruiken, zoals de BBC of CNN. Daarnaast heeft hij een aantal 'eigen' bronnen, zoals denktanks uit verschillende landen. En natuurlijk is er nog zijn eigen jarenlange ervaring en intuïtie.

''Ik probeer dingen altijd zo simpel mogelijk uit te leggen, kort en duidelijk. Dat is nog weleens een uitdaging, want als je mij een microfoon geeft kan ik zo een uur door blijven kletsen. Maar daar zit natuurlijk niemand op te wachten.''

Herkend op straat

Dat hij door alle televisieoptredens ineens op straat wordt herkend, is iets waar hij nog niet helemaal aan heeft kunnen wennen. ''We gingen afgelopen zomer met het gezin naar een concert van The Eagles. Lekker anoniem, zeiden mijn kinderen nog. Ik dacht: ik word vast herkend. 'Nou pa, je moet niet overdrijven', zei mijn zoon. Maar binnen vijf minuten was het raak. Soms willen mensen met me op de foto, dat vind ik dan prima.''

De oorlog kan hij van twee kanten bekijken. Enerzijds als vakman, die gebeurtenissen analyseert en verduidelijkt. Maar ook als ervaringsdeskundige. Als commandant had De Kruif in Afghanistan een leger van 45.000 soldaten uit verschillende landen onder zich. ''Daardoor komen die beelden uit de oorlog soms hard aan. Ik weet wat de Oekraïners meemaken. Hoe groot de impact kan zijn van een doffe klap op een flatgebouw. De ontzetting die ik van mensen daar zie, herken ik van mijn soldaten die op een bermbom reden. Een verdwaasde blik in de ogen, waarin je ziet dat mensen geen idee hebben wat hen in godsnaam overkomt.''

Geel-blauwe bril

Objectief blijven is daardoor soms best lastig, merkt de deskundige bij zichzelf. ''Veel mensen hebben de neiging om de oorlog door een geel-blauwe bril te bekijken. Ik probeer het zoveel mogelijk te voorkomen. Ik wacht bijvoorbeeld altijd tot meerdere bronnen een verhaal bevestigen. Eenzijdige bronnen in tijden van oorlog zijn heel gevaarlijk.''

Sommige verhalen komen heftiger binnen dan andere. Zoals het bloedbad in Boetsja, een stad in Oekraïne waar na het vertrek van Russische soldaten in april tientallen lichamen op straat werden gevonden. ''Het was ongelooflijk schokkend, ook al zijn zulke beelden niet nieuw voor mij. Het ongebreidelde gebrek aan respect voor mensenlevens werd toen heel duidelijk zichtbaar.''

Geen slapeloze nachten, wel een rotgevoel

Hoeveel de oorlog hem dan ook bezig mag houden, erom wakker blijven liggen doet hij niet. Want 'als militair ben je getraind om in elke omstandigheid rustig te blijven en in slaap te kunnen vallen'. Toch voelt hij zich soms moedeloos. ''Vooral om het feit dat we zo weinig van onze fouten leren. In bepaalde opzichten heeft de geschiedenis zich herhaald. Toen Hitler aan de macht kwam dachten we ook dat hij geen oorlog zou beginnen. Ik wil niet zeggen dat Hitler en Poetin hetzelfde zijn, maar in beide gevallen is men naïef geweest. We hebben Poetin totaal onderschat, ook al waren er rapporten zat die ons voor hem waarschuwden.''

''Daar schaam ik mij voor, dat we in het Westen met z'n allen het zover hebben laten komen. We zouden meer in de spiegel moeten kijken, om ervoor te zorgen dat zoiets nooit meer gebeurt. Want we zijn misschien niet schuldig, maar wel medeverantwoordelijk doordat we te naïef zijn geweest. En de prijs daarvan wordt nu betaald door het Oekraïense volk.''

Een smerige oorlog, noemt hij het. ''Dat geldt natuurlijk voor elke oorlog. Maar de massaliteit en intensiteit van deze zijn echt enorm.''

Hij noemt een paar voorbeelden. Dat er dagelijks zo'n 50.000 Russische granaten vallen. En dat er waarschijnlijk – de schattingen lopen uiteen – al 45.000 soldaten uit Rusland zijn gesneuveld. ''Ter vergelijking: tijdens de Vietnamoorlog kwam in twintig jaar een vergelijkbaar aantal Amerikaanse soldaten om het leven. En bedenk dan maar hoe groot die impact toen was, en nog steeds is. De oorlog in Oekraïne gaat ons nog generaties lang raken.''

'Dit duurt niet nog twee jaar'

Wanneer er een eind aan de strijd komt weet natuurlijk niemand, maar De Kruif durft wel een gokje te wagen. ''Deze oorlog is zó hevig, als je kijkt naar het aantal doden en materieel dat wordt afgeschoten. Dat kunnen ze onmogelijk drie jaar volhouden. Aan het einde van de zomer zal ten minste een van de partijen zo uitgeput zijn dat de onderhandelingstafel de enige optie is die overblijft.''

Tot die tijd staat De Kruif graag de media te woord om deze onbegrijpelijke oorlog een stukje begrijpelijker te maken. Maar als alle drukte en aandacht voor hemzelf daarna ineens weer zullen verdwijnen, kan de oud-commandant daar ook heel goed mee leven.