Een witte vlek aan de hemel, in de VS. Boven de staat Montana vliegt al enkele dagen een grote, mysterieuze, witte ballon. Maar is het nou een spionageballon zoals de Amerikanen denken, of toch een verdwaalde weerballon?
Volgens China gaat het om een ballon die wordt gebruikt voor meteorologische- en andere wetenschappelijke doeleinden. Het land zegt te betreuren dat de ballon het Amerikaanse luchtruim is binnengedrongen.
'We weten het niet zeker'
Maar het Amerikaanse ministerie van Defensie zegt ervan overtuigd te zijn dat het om een Chinese ballon gaat die voor spionagedoeleinden wordt gebruikt. Door de onenigheid is zelfs het bezoek van de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken aan China uitgesteld.
Wat zweeft er nou in de lucht? Volgens veiligheidsexpert Danny Pronk zijn beide scenario's mogelijk. "Echt zeker weten kunnen we het natuurlijk niet."
Veelgebruikt excuus
Het lijkt een plausibel verhaal van China: een ballon om meteorologisch onderzoek te doen kan op dezelfde hoogte zweven als een weerballon. "En het kan zeker ook uit koers raken. Maar het is wel een excuus dat erg vaak voorkomt als het gaat om betrapte spionagemiddelen", zegt Pronk.
Bovendien heeft de VS ook goede redenen om wantrouwig te zijn: "We weten dat China al veel langer werkt aan zo'n spionagemiddel. Er zijn ook wel eerder dit soort incidenten geweest waar ballonnen werden waargenomen boven de VS."
20 kilometer hoog
Een spionageballon kan wel van een weerballon onderscheiden worden, zegt de veiligheidsexpert. "Een spionageballon heeft de grootte van zo'n drie voetbalvelden, een weerballon hoeft echt niet zo groot te zijn." Je zou zo'n spionageballon dan ook makkelijker kunnen zien dan een kleinere weerballon.
De mysterieuze ballon boven Montana hangt op zo'n twintig kilometer hoogte. Dat is een stuk hoger dan het commerciële vliegverkeer. Toch is hij vanaf de aarde wel te zien: op sociale media verschijnen verschillende video's van de ballon. Een ooggetuige aan persbureau Reuters: "Ik zag het toevallig uit mijn ooghoeken en dacht eerst dat het een ster was. Toen ik beter keek, was het daarvoor veel te groot."
'Blijft speculeren'
Daarnaast hangt er van alles onder de ballon. "Ik weet niet zo goed of je al die apparatuur nodig hebt voor een weerballon. Het doet meer denken aan camera-apparatuur dan aan meteorologische meetapparaten." En ook dat doet vermoeden dat het inderdaad om een spionageballon zou gaan. En toch: volgens Pronk kan niet zo één, twee, drie worden vastgesteld wat voor een ballon er nou boven Montana zweeft: "Het blijft echt speculeren."
Hieronder zie je de beelden van de ballon:
'Wat is dat in godsnaam?', mysterieuze witte stip blijkt spionageballon
Wat is een spionageballon?
Waarom zou China überhaupt een ballon gebruiken voor spionage? "De ballon is een aanvullend middel", zegt Pronk. "Met satellieten kun je al heel veel: ze kunnen langdurig boven de aarde hangen en meerdere keren per dag boven een locatie cirkelen, maar het moment waarop ze kunnen waarnemen is maar heel kort.
Pronk vertelt dat satellieten met grote snelheid bewegen en dat ze maar kort op een specifieke plek kunnen blijven. "Een ballon hangt lager en beweegt trager en kan een locatie dus wél wat langer in de gaten houden." Ook zijn de ballonnen goedkoper dan satellieten.
Communicatiesignalen
Volgens Cedric Leighton, de militaire analist van CNN, zou de ballon bovendien weleens communicatiesignalen kunnen verzamelen, zoals telefoon en radioverkeer.
Een spionageballon is niet zomaar te besturen. "Grotendeels komt het erop neer dat hij zich voortbeweegt door de luchtstromen." Dat betekent niet dat hij net zo stuurloos of bewegelijk is als een heliumballonnetje in een vlaag wind. "Luchtstromen zijn op grotere hoogte wel wat voorspelbaarder. Dus je kunt van te voren wel vaststellen welke baan hij ongeveer gaat volgen, en hem die kant opsturen."
Spionageballonnen: niet nieuw, wel nieuwe toepassingen
Het gebruiken van ballonnen op grote hoogte voor militaire missies gebeurt al decennia, zegt Reuters. Tijdens de Tweede Wereldoorlog probeerde het Japanse leger brandbommen op Amerikaans grondgebied te gooien met hulp van ballonnen. Verschillende mensen kwamen toen om het leven toen een ballon crashte in een bos in de staat Oregon.
Amerika maakte zelf ook gebruik van ballonnen voor spionagedoeleinden, vlak na de Tweede Wereldoorlog. Het leidde tot een grootschalige reeks missies genaamd Project Genetrix. Volgens regeringsdocumenten vloog het project in de jaren vijftig fotografische ballonnen boven het grondgebied van het Sovjetblok.
En deze spionageballon is niet de eerste boven de VS. Het Amerikaanse leger heeft de afgelopen jaren ook al andere spionageballonnen gevolgd, zegt een hoge defensiefunctionaris.
De Britse krant The Guardian schrijft dat dergelijke luchtballonnen moeilijk te zien zijn op een radar en op afstand 'bestuurd' kunnen worden door van hoogte te veranderen en met luchtstromen mee te varen.
Raketten in Montana
Daarnaast valt er ook wel wat te bespioneren: volgens een Amerikaanse functionaris voert de vliegroute van de ballon over een aantal gevoelige locaties, al geeft de functionaris geen details. De staat Montana is de thuisbasis van één van Amerika's velden met nucleaire raketsilo's.
"Die raketsilo's zijn zeker interessant om te bespioneren", aldus Pronk. "De silo's staan in het landschap met grote raketten er in. Maar die staan er al wel sinds de jaren zestig. Eigenlijk is een ballon nuttiger om in te zetten als er meer beweging is, zoals bij een militaire oefening. Het roept in ieder geval heel veel vraagtekens op."
Wat de ballon dan ook als doel heeft, hij wordt niet door de VS uit de lucht geschoten. Militaire leiders zouden de Amerikaanse president Joe Biden hebben geadviseerd dat niet te doen, uit angst voor het puin dat daarbij naar beneden zou vallen. "Je wilt die zonnepanelen natuurlijk niet door je dak zien zakken, of een onderdeel op je kop krijgen", zegt Pronk.
Ballon blijft voorlopig nog wel even hangen
Daarnaast kan de VS ook andere maatregelen nemen bij het ontdekken van de ballon. "Je zou een militaire oefening gewoon even kunnen stilzetten, zodat het niet bespioneerd kan worden." Ze hebben wel met F-22 toestellen naar de ballon gekeken. Dat is het enige jachtvliegtuig dat op die grote hoogte nog kan manoeuvreren."
Uiteindelijk komt de ballon toch wel naar beneden, zegt Pronk. "Grote kans dat hij dan in de zee terecht komt en we het niet eens merken."
Pijnlijke timing
De timing van de ontdekking van de ballon is pijnlijk. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken zou maandag Chinese president Xi Jinping ontmoeten. Dat zou voor het eerst sinds jaren zijn. Het bezoek is nu uitgesteld. "Wat de ballon ook is, feit is wel dat de betrekkingen er niet beter op zijn geworden", zegt Pronk.
