Dit is waarom Turkije dwars blijft liggen bij NAVO-toetreding Zweden

"Als je geen respect toont voor de Turkse republiek of voor het geloof van moslims, kun je ook geen steun van ons krijgen wat de NAVO betreft." De Turkse president Erdogan laat er geen misverstand over bestaan: als het aan hem ligt, wordt Zweden voorlopig geen NAVO-lid. Aan die uitspraak gingen meerdere incidenten vooraf.

1. Wat speelt er allemaal tussen Zweden en Turkije?

Eerst even een opfrisser: als een land lid wil worden van de NAVO, moeten alle huidige leden daarmee akkoord gaan. Oftewel: een NAVO-land kan in z’n eentje de komst van een nieuwkomer blokkeren. Dat is wat we nu zien gebeuren tussen Zweden en Turkije.

De Turken zeggen dat Zweden onderdak biedt aan onder andere Koerdische strijders. Die worden door Turkije bestempeld als terroristen. Ook zouden in Zweden veel betrokkenen van de Turkse couppoging van 2016 wonen. Erdogan wil dat het Scandinavische land 130 van zulke 'terroristen' uitlevert aan Turkije. Zweden zegt daar niet aan te kunnen voldoen en zo komen de twee landen geen steek verder.

Intussen nemen de spanningen toe. Afgelopen week verbrandde de extreemrechtse politicus Rasmus Paludan een koran vlak bij de Turkse ambassade in Stockholm. Turkije wilde dat Zweden de koranverbranding zou verbieden, maar dat gebeurde niet. De Zweedse politie gaf er toestemming voor vanwege het recht op demonstratie. De Turken waren woedend en zegden een bezoek van een Zweedse minister af.

Eerder al hing er een namaakpop van president Erdogan met een touw aan een lantaarnpaal vlak bij het stadhuis van Stockholm. Ook waren in zowel de Zweedse hoofdstad als Ankara protesten tegen het andere land.

2. Waarom laat Turkije het zo hoog oplopen?

Een sleutelrol spelen de Turkse verkiezingen op 14 mei, zegt Marjanne de Kwaasteniet, oud-ambassadeur voor de NAVO in Turkije. "Dit conflict wordt onderdeel van de campagne. Een ruzie met actoren buiten Turkije kan Erdogan neerzetten als een sterke leider. Zo kan hij aan het volk laten zien wat hij heeft binnengehaald."

Voor Nederlanders voelt dat misschien als iets herkenbaars. In 2017 waren er hoogoplopende spanningen tussen Turkije en ons land. De Turken wilden in Nederland campagne voeren voor een wet die de macht van de president zou vergroten. De Nederlandse regering weigerde daaraan mee te werken, tot woede van Turkije. Erdogan noemde Nederland 'fascistisch'. Dat is hier te zien:

Het spel hard spelen doet Turkije dus wel vaker. Want 'door nu te zoeken naar een compromis met Zweden, kan Erdogan juist laten overkomen als een soft persoon, iemand die niet opkomt voor de Turkse belangen', zegt De Kwaasteniet. "En dus is te verwachten dat de discussie de komende tijd juist scherper gevoerd wordt. Na de verkiezingen is de kans op een oplossing waarschijnlijk groter."

3. Is het erg als Zweden niet toetreedt tot de NAVO?

"De eenheid staat onder druk. Sinds de oorlog in Oekraïne probeert de NAVO vooral eensgezindheid en daadkracht uit te stralen, dan is het pijnlijk en gênant als één lidstaat het Zweedse lidmaatschap maar blijft blokkeren", zegt politiek verslaggever Fons Lambie. "De samenwerking met Zweden is nu al heel innig. Daarnaast zitten er clausules in Europese verdragen staat ook al dat andere landen Zweden helpen als het om veiligheidsredenen nodig is. Zweden is namelijk wel EU-lid."

De samenwerking tussen de NAVO-landen en Zweden is dus nu al heel sterk, zegt Lambie. "Daarnaast hebben verschillende landen veiligheidsgaranties toegezegd voor tijdens de periode tussen de aanvraag en het daadwerkelijk lid worden van de NAVO. De Amerikanen deden dat, de Britten, en ook de Nederlanders."

Toch wil de NAVO graag dat Zweden erbij komt. Het land heeft een moderne marine en luchtmacht en ligt bovendien op een strategische plek. Als ook buurland Finland NAVO-gebied wordt, is straks bijna de hele Oostzee een binnenzee van de NAVO.

4. Waarom grijpen andere landen niet in?

De Nederlandse minister van Buitenlandse Zaken, Wopke Hoekstra, zei dat hij 'beter even op zijn tong kon bijten' als het gaat over de ruzie tussen Zweden en Turkije. Volgens hem is een Zweedse toetreding tot de NAVO 'essentieel', maar tegelijkertijd zouden uitspraken van hem over de kwestie alleen maar averechts werken.

De NAVO-lidstaten lijken zich er dus niet openlijk mee te willen bemoeien. "Iedereen hoopt dat Erdogan zo snel mogelijk met het Zweedse lidmaatschap instemt", zegt Lambie. "Maar hoe harder je je uitspreekt, hoe groter de woede van Turkije. Heel veel publieke druk naar Turkije helpt dan dus juist niet."

Toch wordt die druk op Turkije wel langzaamaan groter. "NAVO-baas Jens Stoltenberg zei bijvoorbeeld snel een besluit te verwachten van Turkije. En ook de Verenigde Staten hebben gezegd dat het tijd is. Dat zijn toch manieren om de druk bij Turkije beetje bij beetje op te voeren."