De iconische en symbolische 'doemdagklok' is 10 seconden dichter bij 00.00 uur gekomen. Sinds vanmiddag staat de klok op 90 seconden voor middernacht. Daarmee is de mensheid volgens de bedenkers in groter gevaar dan een jaar geleden en dichterbij een 'wereldwijde catastrofe' dan ooit. Dat heeft voornamelijk te maken met de oorlog in Oekraïne en de daardoor toegenomen nucleaire dreiging.
"De huidige situatie in Oekraïne was dit jaar een belangrijk aandachtspunt in de discussies van de Science and Security Board voor het instellen van de doemdagklok", liet het verantwoordelijke genootschap Bulletin of the Atomic Scientists al voor de aankondiging weten aan RTL Nieuws. Dat de wijzers niet terug konden, was daarmee eigenlijk wel duidelijk.
Sinds 2020 wezen de wijzers 100 seconden voor middernacht aan.
'Vreselijk risico'
In een verklaring op haar website schrijft de organisatie achter de klok onder meer dat 'de nauwelijks verhulde dreigementen van Rusland om kernwapens te gebruiken de wereld eraan herinneren dat escalatie van het conflict - per ongeluk, opzettelijk of door misrekening - een vreselijk risico is'.
"De regering van de VS, haar NAVO-bondgenoten en Oekraïne hebben een groot aantal mogelijkheden tot dialoog." Die moeten allemaal verkend worden, staat in het statement. Er moet 'een weg gevonden worden naar serieuze vredesonderhandelingen'.
Heeft het zin?
De zogenoemde doemdagklok ('Doomsday Clock') is een traditie die sinds 1947 door een groep wetenschappers, onder wie meerdere Nobelprijswinnaars, in ere gehouden wordt.
Diens wijzers moeten wereldleiders ieder jaar op symbolische wijze een waarschuwing geven: hoe dichter bij middernacht, hoe groter de kans dat de mensheid zichzelf de vernieling in helpt.
De klok is een icoon dat stamt uit de beginjaren van de Koude Oorlog. Een tijd waarin de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten kernwapens en waterstofbommen aan het testen waren. Groot was de vrees dat de bom zou vallen: en dus ging de klok destijds van zeven naar twee voor twaalf. Een wereldwijde catastrofe was nabij.
Jaren van hoop
Maar jaren van hoop volgden. Door nieuwe afspraken tussen de wereldmachten over het beperken van kernwapens (non-proliferatieverdragen), de val van de Berlijnse Muur in 1990 en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie een jaar later, kwam het optimisme terug.
"In 1991, aan het einde van de Koude Oorlog, ondertekenden de VS en de Sovjet-Unie het START-verdrag, het eerste verdrag over stevige bezuinigingen op hun offensieve kernwapens", vertelt John Pope van het Bulletin of the Atomic Scientists, de organisatie van wetenschappers die verantwoordelijk zijn voor de doemdagklok. "De klok werd teruggezet op zeventien minuten voor twaalf, het verst van middernacht ooit."
Al bleek die hoop van korte duur. Meer nieuwe kernmachten betraden het wereldtoneel, zoals Pakistan, India, Israël en Noord-Korea, terwijl ook de Amerikanen en de Russen hun zucht naar de allerzwaarste wapens maar moeilijk in bedwang konden houden. En dus kroop de klok weer terug naar middernacht.
Middernacht?
Maar wat gebeurt er eigenlijk als de klok middernacht slaat? "We verwachten niet dat het ooit zover komt dat we de klok op middernacht kunnen zetten. Want als het eenmaal zover is, zijn we niet in staat om dat te doen. Dan hebben we de middelen niet meer om te reageren", laat de organisatie ietwat geheimzinnig weten.
Nieuwe bedreigingen
En de wetenschappers zagen nieuwe bedreigingen opkomen: ongecontroleerde klimaatverandering, de stijgende zeespiegel, en de laatste jaren ook het verspreiden van nepnieuws en de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie, die op een dag in dodelijke zelfstandige opererende (autonome) wapens gestopt kan worden. Dat zou - na het buskruit en nucleaire wapens - tot de volgende revolutie in oorlogsvoering kunnen leiden.
In januari 2020 kwamen de wijzers van de klok door toenemende nucleaire dreiging en gebrek aan klimaatactie dus terecht op 100 seconden vóór middernacht. En sindsdien werd de tijd niet meer bijgesteld.
Maar heeft al dat waarschuwen voor het einde der tijden eigenlijk wel zin? "Het is goed om mensen met de neus op de feiten te drukken, om die urgentie te voelen", zegt Peter Joosten. Hij is futurist, iemand die zich op basis van de laatste technologische en wetenschappelijke trends aan toekomstvoorspellingen waagt. "Maar aan de andere kant: wat is het perspectief? Je kunt mensen ook het gevoel meegeven dat er niets meer aan te doen is."
Hoop
En, hoewel ook Joosten verwachtte dat de klok dit jaar sowieso niet terug zal lopen, moeten we dat gevoel niet juist voorkomen? "Er zijn meerdere toekomsten mogelijk, eentje waar onze huidige problemen verder zijn uitvergroot, maar ook een toekomst met meer optimisme. Je moet als mens hoop houden dat het ten goede kan veranderen."
Zelf ervaren
Dat het ook anders kan dan met alleen een doemdagklok, laat toekomstdenker en ontwerper Anab Jain van het Britse ontwerpbureau Superflux zien. Zij gebruikt films, kunst en denkbeeldige kookboeken vol toekomstige recepten om mensen kritisch over de verre toekomst te laten nadenken. "We hebben door de jaren heen ontdekt dat het erg moeilijk is voor mensen om zich een toekomst voor te stellen die ver weg lijkt", zegt Jain. "Maar als je het zelf direct kunt ervaren, kan dat heel krachtig zijn."
De ontwerpster zelf blijft in haar werk ook altijd optimistisch. "Ik heb het gevoel dat de uitdagingen waarmee we als mensheid worden geconfronteerd echt heel moeilijk zijn. Maar met de klimaatmarsen en schoolstakingen heb ik veel hoop dat de mensheid deze uitdagingen zal aanpakken."
