Paus emeritus Benedictus is overleden. "Bedroefd melden wij dat Benedictus XVI vanochtend om 9.34 uur is heengegaan in het Mater Ecclesiae-klooster", meldt het Vaticaan. De 95-jarige Duitser, geboren als Joseph Ratzinger, trad bijna tien jaar geleden af vanwege gezondheidsredenen.
Vanaf maandag ligt Benedictus opgebaard in de Sint-Pietersbasiliek in Rome zodat gelovigen hun respect kunnen betuigen, heeft het Vaticaan kort na zijn overlijden bekendgemaakt.
Benedictus was paus van 2005 tot 2013. Hij trad af omdat hij destijds naar eigen zeggen niet meer de kracht had om zijn functie uit te oefenen. Hij was de eerste paus in ongeveer zeshonderd jaar die aftrad. Bekijk hier een video over de man omringd door schandalen:
Van Hitlerjugend tot paus omringd door schandalen: dit was Benedictus XVI
''Het is een beetje pijnlijk en verdrietig, maar het meest bijzondere wat hij heeft gedaan als paus is met pensioen gaan'', vertelt theoloog Frank Bosman.
Aftreden als paus is hoogst ongebruikelijk. Het mag wel, maar het werd gewoon nooit gedaan, legt Bosman uit. ''Zijn voorganger, Johannes Paulus II, had dezelfde gedachte als Queen Elizabeth: je moet in het harnas sterven. Het was een enorm aftakelingsproces voor hem. Hij had Parkinson en heeft vreselijk geleden. Benedictus dacht: dat gaat mij niet overkomen. Toen hij voelde dat zijn krachten afnamen, gaf hij aan ermee te stoppen.'
Volgens de theoloog is die keuze van grote invloed. ''Hij heeft als het ware een poort opengemaakt voor de huidige paus en alle toekomstige pausen. De beslissing om af te treden is daardoor misschien toch wat makkelijker geworden.''
Conservatief
Zijn aftreden was extra verrassend, gezien de conservatieve en traditionele waarden die Benedictus er altijd op nahield. ''Hij was de traditionele paus die brak met tradities'', zegt Italië-correspondent Anouk Boone.
Die oude tradities zag men ook terug in de manier waarop hij zich kleedde, zoals de befaamde rode schoenen die hij droeg. ''Het gerucht ging dat ze waren gemaakt door het bekende modehuis Prada'', vertelt Boone. Dat bleek niet waar te zijn. ''Met de opvallende schoenen zette hij een traditie van vroegere pausen voort. De rode kleur moest herinneren aan het bloed dat door christelijke martelaren is vergoten. De huidige paus doet dat niet: die is veel meer ingetogen.''
Volgens Bosman maakte zijn conservatieve opvattingen Benedictus vooral geliefd bij traditionalistische katholieken. ''Zijn idee van het pausschap was dat de kerk beschermd moest worden tegen datgene dat de wereld en de kerk bedreigt. En dat waren dingen zoals abortus, euthanasie, het homohuwelijk en voorbehoedsmiddelen. Hij wilde behouden wat heilig was.''
Maar dat is lang niet altijd zo geweest. ''Toen hij nog in de academische wereld zat, behoorde hij juist tot de groep die vernieuwing zocht in de kerk'', zegt Bosman. ''Hij hoort in het rijtje van de bekendste en meest invloedrijke theologen van de 20e eeuw. Hij was een zeer intelligente man, een geslaagd academicus. Hij was enorm goed in complexe dingen op een begrijpelijke manier uitleggen.''
Schandalen
Vlak na zijn aantreden als paus kreeg Benedictus te maken met schandalen. Zo kwam er stelselmatig kindermisbruik binnen de katholieke kerk aan het licht. Begin vorig jaar nog kwam er een rapport naar buiten dat Benedictus voor zijn pausschap in zeker vier gevallen nalatig is geweest. Tegelijkertijd was hij de eerste paus die zorgde voor een nieuwe wetgeving die het makkelijker maakte om schuldige priesters aan te pakken.
Daarnaast was er het feit dat hij in zijn jeugd lid was van de Hitlerjugend. Toen hij 12 jaar oud was, werd het verplicht voor Duitse kinderen om zich daarbij aan te sluiten. De voormalig paus heeft altijd benadrukt zich niet vrijwillig aan te hebben gemeld. ''Hij werd er uiteindelijk ook niet echt om bevooroordeeld'', zegt Bosman.
Niet zo populair
Maar een echt populaire paus was hij ook niet. ''Ratzinger (zijn echte naam) was een hele hoop, maar niet charismatisch'', zegt Bosman.
Hij moest in de voetsporen treden van Johannes Paulus II, een van de meest populaire en invloedrijke pausen uit de geschiedenis. Bosman: ''Theologen hebben altijd gedacht dat Ratzinger het eigenlijk helemaal niet zag zitten om hem op te volgen. Maar als strenggelovig persoon zeg je er natuurlijk ook niet makkelijk nee tegen. Dus ik denk dat hij het zag als een opgave, een last die hij moest dragen.''
Toch verwacht Boone dat er een hoop mensen naar Rome zullen afreizen voor de begrafenis. ''Er is wereldwijd nog steeds veel respect voor hem. Het zal een grote plechtigheid worden op het Sint Pietersplein. Mensen, ook veel Romeinen, zullen toch de behoefte hebben om afscheid van hem te nemen, ook al was hij niet altijd even toegankelijk en hartelijk."
