Italië is een hotspot voor klimaatverandering en dat wordt in het hele land, van noord tot zuid, gevoeld. 2022 was het jaar van afbrekende gletsjertoppen, kurkdroge landbouwgrond, bosbranden en overstromingen. Italianen maken zich grote zorgen, merkt onze correspondent Anouk Boone. Tegelijkertijd staat klimaatbeleid laag op de politieke agenda.
Een knuffel in de vorm van Minnie Mouse ligt bedolven onder de modder en de brokstokken. Wie zijn best doet, ziet nog wat roze pluche in het grauwe tafereel. Geraamten van auto's en ingestorte huizen tekenen zich af op de achtergrond. Het lijkt een stilleven uit het Oekraïense Dnipro. Maar dit is het zonovergoten eiland Ischia, niet ver van de kust van Napels.
Extreme regenval
Hier geen toneel van oorlog, maar een schouwspel van natuurgeweld. In zo'n twintig jaar viel er niet zoveel regen als in november in enkele uren tijd. Het gevolg: een aardverschuiving in de donkere ochtenduren. Weggevaagde huizen, een modderstroom die auto's en bussen naar zee sleurde: de ravage in het dorp Casamicciola, bekend om zijn warmwaterbronnen, was groot.
Al snel werd er gerapporteerd over doden (de eindstand kwam op elf te staan). Een vermistenlijst werd opgesteld. Door de slechte weersomstandigheden waren zoekacties, in de bergen en in zee, de eerste uren moeilijk. Lichamen die werden gevonden, waren moeilijk identificeerbaar – aangetast door de brokstukken in de modderstroom. Het jongste slachtoffer was nog geen drie weken oud.
De beelden waren heftig, maar journalistiek mooi – hoe wrang dat ook klinkt.
Vincenzo overleefde modderstroom: 'Mijn auto's zijn in zee verdwenen'
In de gesprekken met ontredderde bewoners klonken geluiden van angst en boosheid door. Inclusief de terugkerende vraag: had dit drama voorkomen kunnen worden?
Gletsjerbreuk en ongekende hitte
Italië kent, ook dit jaar, meerdere natuurrampen. Denk bijvoorbeeld aan de gletsjerbreuk afgelopen zomer in de Dolomieten. Door aanhoudende warmte zorgde een grote hoeveelheid smeltwater voor interne druk die leidde tot een breuk. Ervaren gidsen stelden dat het niet verantwoord was om tochten op de gletsjer te ondernemen met een temperatuur van 10 graden boven Celsius, maar de autoriteiten gaven geen alarm af.
Ook hier: elf doden en zenuwslopende zoekacties met helikopters (zie video hieronder).
Zoekactie met DNA en meetapparatuur naar vermisten gletsjer
In de strijd tussen mens en natuur trekt de mens in Italië veelal aan het kortste eind. En het krachtspel der natuur wint aan invloed. Extreme weersomstandigheden komen steeds vaker voor.
Maar de trend is ook langduriger meetbaar, in het geval van ongekende hitte en droogte. Zo was 2022 het droogste jaar in zeventig jaar geschiedenis en een van de heetste jaren uit de afgelopen eeuw. Los van ongemak betekent dit watertekorten bij mens en dier en schade die in de miljarden loopt.
In de vuurlinie
"Italië ligt in de vuurlinie", stelde klimaatwetenschapper Antonello Pasini. Hij wijst op de uitstoot van broeikasgassen als oorzaak van de opwarming. Het Middellandse Zeegebied – Italië incluis – wordt door de IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) aangemerkt als hotspot voor klimaatverandering, met een opwarming die 20 procent hoger ligt dan gemiddeld.
Maar de mens is in Italië volgens de wetenschapper aan meer zaken schuldig: structurele maatregelen en effectief lokaal bestuur ontbreken veelal. Denk alleen al aan het Italiaanse bosgebied – en de vele bosbranden die Italië in de zomer teisteren.
'Ik twijfel of ik in Italië blijf'
Zo'n 35 procent van het land bestaat uit bossen. Maar slechts 18 procent van de bossen wordt onderhouden volgens bosbeheerplannen, volgens een rapport (2021) van het ministerie voor Ecologische Transitie. In de periode 1980-2018 werd 4 miljoen hectare getroffen door brand. Door de aanhoudende droogte en warme wind rukte de brandweer deze zomer ook in Rome herhaaldelijk uit.
De politieke reactie leidt bij Italianen tot zorgen. "Te lang hebben we klimaatwetenschappers genegeerd. Mijn toekomst staat op het spel: ik twijfel of ik in Italië wil blijven wonen", zegt studente en klimaatactivist Giorgia Pagliuca, die in Piëmont in een flat zonder airconditioning woont. "Ook economisch gezien, denkend aan de kosten om de gevolgen van klimaatverandering tegen te gaan."
Terug naar Ischia. Extreem weer – maar dat niet alleen. Het toeristische eiland staat vol met illegale bouwwerken, op plekken waar vergunningen uitschrijven te riskant is. Ook kan regenwater moeilijk wegstromen door de bouwwoede; overal cement, stenen en tegels.
In Italië wordt dat illegale bouwen 'abusivismo' genoemd. Een wijdverbreid fenomeen en serieus risico. Circa 15 procent van de huizen in Italië is zonder vergunning gebouwd, zo meldt statistiekbureau Istat. Maar in sommige regio’s – zoals die van Ischia – loopt dat op tot bijna 50 procent. In of rondom vulkanisch gebied is dat vragen om moeilijkheden.
Klimaatbeleid staat in Italië niet hoog op de agenda en is bovendien weinig populair. Maar tel de steeds extremere weersomstandigheden, de politieke kwetsbaarheden van het land en de hoge staatsschuld bij elkaar op en het moge duidelijk zijn dat de toekomst op dit vlak weerbarstig is. Een recept voor meer rampen – en meer slachtoffers.
Blaffende hond
Al is er soms onverhoopt nog een sprankje hoop. Niet ver van de met modder besmeurde knuffel, werd nog meer pluche gevonden. Een hond blafte in een omver geslagen auto. In tegenstelling tot zijn baasje, had hij het wel overleefd. Terwijl de dodenteller opliep, werd hij na drie dagen gevonden.
