En alweer is Zuid-Afrika in de ban van een corruptieschandaal rond zijn politiek leider. Het presidentschap van president Cyril Ramaphosa staat stevig onder druk nadat miljoenen dollars aan cashgeld op zijn privéranch werden aangetroffen. Verstopt in een bankstel.
1. Wie is Cyril Ramaphosa?
De 70-jarige politicus is sinds februari 2018 president van Zuid-Afrika. Ramaphosa bemachtigde die positie met de nadrukkelijke belofte dat hij een eind zou maken aan de corruptie die het land teisterde onder zijn voorganger, Jacob Zuma. Justitie is nog altijd bezig met achterhalen hoeveel geld Zuma precies achterover heeft gedrukt tijdens zijn negen jaar durende presidentschap, waarin hij zijn Indiase zakenpartners, de in juni gearresteerde gebroeders Gupta, veel macht en rijkdom toespeelde.
Onder Ramaphosa zou dan eindelijk een frisse wind waaien door Zuid-Afrika. De oud-vakbondsleider stond al in de jaren 90 bekend als een groot politiek talent en begenadigd onderhandelaar. Nelson Mandela zag hem als zijn opvolger, maar de machtige regeringspartij ANC koos destijds uiteindelijk voor Thabo Mbeki. De teleurgestelde Ramaphosa verliet in 1996 de politiek en werd zakenman.
Niet zonder succes: Ramaphosa bleek een succesvol bestuurder en investeerder. Zijn vermogen werd enkele jaren geleden door zakenblad Forbes geschat op 450 miljoen dollar. Toen Ramaphosa in 2014 als vice-president terugkeerde in de politiek nam hij afstand van zijn zakelijke belangen en verkocht zijn aandelen om belangenverstrengeling te voorkomen.
2. Hoe kwam dit schandaal aan het licht?
Door Arthur Fraser, het voormalige hoofd van de Zuid-Afrikaanse inlichtingendienst. Hij kwam afgelopen juni met een voor veel Zuid-Afrikanen schokkende onthulling. President Ramaphosa zou bewust hebben verzwegen dat criminelen op 9 februari 2020 hadden ingebroken in een pand van Phala Phala Wildlife, een privéranch van 4500 hectare met een wildboerderij waar de president zeldzaam wild fokt.
Het verhaal - inmiddels omgedoopt tot 'farmgate' - wordt gekker. Bij de bewuste inbraak zou met hulp van een schoonmaakster 4 miljoen dollar aan contant geld gestolen zijn, dat lag verstopt in een bankstel. In plaats van de politie in te schakelen, zou Ramaphosa zijn eigen beveiligers de dieven hebben laten opsporen. Ook zou er zwijggeld zijn betaald.
Fraser overhandigde in juni een usb-stick met bewijsmateriaal, waaronder foto's en video's, aan de politie in Johannesburg. Hij diende vervolgens een strafrechtelijke aanklacht in tegen de president. Dat alles leidde op verzoek van de oppositie tot een onderzoek naar de diefstal en herkomst van de bankbiljetten.
3. Wat was zijn eigen verklaring?
Ramaphosa beweert dat hij het geld heeft verdiend met de verkoop van vee en wild, waaronder twintig buffels aan een zakenman uit Soedan. Daarnaast zou er niet 4 miljoen dollar, maar 580.000 dollar zijn gestolen. Ramaphosa zegt de diefstal destijds te hebben gemeld bij het hoofd van zijn presidentiële beschermingseenheid.
De verklaring van de president roept vragen op: waarom werd hij cash betaald? Heeft Ramaphosa al zijn geldtransacties aangegeven bij de belastingdienst? Zijn de dieven ooit bestraft? Maar bovenal: waarom had de president van Zuid-Afrika stapels bankbiljetten in een bankstel verstopt? Dat Ramaphosa in eerste instantie weigerde om vragen te beantwoorden over de zaak, spreekt niet in zijn voordeel.
Bekijk ook: Aanhangers 'kameraad' Ramaphosa vieren feest bij ANC-verkiezing
4. Hoe nu verder?
Vandaag houdt het parlement een debat over het onderzoeksrapport naar de affaire. De bevindingen kunnen leiden tot een afzettingsprocedure, mits een meerderheid van het parlement daarmee instemt. Daarvoor moet wel een deel van zijn eigen partijgenoten Ramaphosa laten vallen, omdat het ANC een stevige meerderheid heeft in het parlement (230 van de 400 zetels).
Ondertussen heeft een onafhankelijk panel in opdracht van de voorzitter van het Zuid-Afrikaanse parlement alvast gekeken naar de kwestie. De conclusie? Er is voorlopig bewijs gevonden dat de president inderdaad zijn ambtseed heeft geschonden, terwijl er 'substantiële twijfel' leeft over de vraag of de verkoop van buffels ooit heeft plaatsgevonden. Ramaphosa's advocaat liet zondag weten de bevindingen te zullen aanvechten.
Maar vooral kijkt iedereen naar wat de ANC zelf gaat doet. Gisteren werd duidelijk dat de top van de partij Ramaphosa voorlopig steunt. Maar over tien dagen is de gehele partij bijeen voor een congres waarop wordt besproken wie in 2024 de kandidaat voor ANC wordt tijdens de komende race om het presidentschap. Voor farmgate ging iedereen er vanuit dat dit Ramaphosa zou zijn, maar nu is niets meer zeker en heerst verdeeldheid in de partij.
Het ANC leverde tot nog toe alle vijf presidenten sinds de afschaffing van de apartheid in 1994. Of dat zo blijft is maar de vraag. Zuid-Afrika kampt door alle corruptie bij staatsenergiebedrijf Eskom met een extreem gebrekkige en verouderde energievoorziening, waardoor burgers en bedrijven steeds vaker zonder stroom zitten. Daarbij is een derde van de beroepsbevolking werkloos en is de kloof tussen arm en rijk nergens zo groot.
Veel Zuid-Afrikanen vragen zich daarom af: wordt het ooit nog wel beter met het ANC aan de macht?
