In Brussel is de jury geselecteerd voor het proces rondom de zelfmoordaanslagen van 2016, waarbij tientallen doden vielen. Pas zes jaar na dato kan de rechtszaak van start gaan. Gisteren moesten 700 mogelijke juryleden zich melden voor de rechtbank, maar veel mensen probeerden onder de plicht uit te komen.
In Brussel werd de jury samengesteld voor de rechtszaak tegen de betrokkenen bij de aanslagen in Brussel, zes jaar geleden. Bij vier bomaanslagen vielen tientallen doden en honderden gewonden.
In tegenstelling tot Nederland, wordt bij Belgische rechtszaken gewerkt met een jury, net als in de Verenigde Staten. Er waren duizend juryleden opgeroepen. De criteria zijn simpel: vrijwel iedereen tussen de 28 en 65 jaar kan worden opgeroepen. Het idee is dat de jury uiteindelijk representatief is voor de samenleving.
Zelfmoordaanslagen in Brussel
In de ochtend van 22 maart 2016 gingen er in Brussel vier bommen af. Twee aanslagplegers bliezen zichzelf op op Brussel Zaventem. Daarbij kwamen twaalf slachtoffers om het leven, en de daders zelf. Ook werd er nog een achtergelaten bom aangetroffen, die door de explosieven-opruimingsdienst gecontroleerd tot ontploffing is gebracht.
Een derde aanslagpleger blies zichzelf op in een metro die net was vertrokken vanuit station Maalbeek, in de Europese wijk. Daarbij kwamen - de dader niet meegerekend - twintig mensen om het leven. Meer dan honderd mensen raakten gewond.
In totaal waren er 32 dodelijke slachtoffers en 340 gewonden. In mei van dit jaar kreeg een 23-jarige vrouw euthanasie vanwege ondraaglijk psychisch lijden, dat ze aan de aanslagen had overgehouden. Terreurgroep IS eiste de aanslagen op.
Driehonderd van de duizend die een oproep kregen, tekenden van tevoren succesvol bezwaar aan. De staat betaalt weliswaar het gemiste werkloon door en nog eens vijftig euro per dag extra aan juryleden, toch proberen veel mensen onder de jurydienst uit te komen.
Dat heeft er vooral mee te maken dat de zaak naar verwachting wel acht à negen maanden zal duren. "Dat betekent dat je al die maanden elke dag om kwart voor 9 in de rechtbank wordt verwacht", legt de Belgische misdaadjournalist Douglas de Coninck uit.
Daar heeft lang niet iedereen zin in, om uiteenlopende redenen. Zo waren er per ongeluk ook medewerkers van de Brusselse metro opgeroepen, waar juist één van de aanslagen werd gepleegd.
Liever een boete
Uiteindelijk kwamen er van de 700 opgeroepen mensen ook nog eens meer dan 200 niet opdagen. Zij riskeren een boete. "Maar zeg nou zelf: een boete van 400 à 500 euro betalen, of acht maanden elke dag in de rechtbank zitten?" vraagt De Coninck zich af. "Voor veel mensen is dat een makkelijke keuze."
De ongeveer 450 mensen die over waren gebleven, mochten in de rechtbank gisteren nog eens een bezwaarpoging indienen. "Zo was er een arts die op een ziekenhuis werkte waar een personeelstekort was", zegt De Coninck. "Ik denk dat hij wel succes heeft gehad met zijn bezwaar."
Olympisch atleet
Opvallende verschijning was volgens De Coninck de atleet Kevin Borlée, die eens in de vier jaar namens België meedoet aan de Olympische Spelen. "Die hoefde alleen maar zijn naam te noemen om vrijgesteld te worden", zegt De Coninck.
Ook sprak De Coninck in de rechtbank een taxichauffeur, die op de dag van de aanslag gewonden naar het ziekenhuis heeft gereden. Eveneens een gegronde reden. In totaal mochten er nog eens tweehonderd mensen naar huis van het hof.
De 250 overgebleven namen verdwijnen in de koker. Komt je naam eruit, verschijn je voor het hof. Dan mogen zowel het Openbaar Ministerie als de verdediging je nog wraken, zonder opgaaf van reden. Dat betekent dat je dan niet in de jury mag plaatsnemen. Zowel het OM als de verdediging mag dat bij achttien mensen doen.
Gerechtsgebouw te klein
Uiteindelijk blijft dan de definitieve selectie over. Dat zijn twaalf mensen, en nog eens 24 reserve-juryleden. Maandag kan dan echt met de rechtszaak begonnen worden.
Dat het zo lang heeft geduurd, heeft vooral met de omvang van de zaak te maken. "Dit is één van de grootste zaken ooit in België", verklaart Frank Verbruggen, hoogleraar strafrecht in Leuven. "Daar is ons rechtssysteem helemaal niet op ingesteld."
Alle slachtoffers in de zaak zijn namelijk een betrokken partij in de procedure. "Logistiek gezien was het een grote uitdaging voor justitie", zegt Verbruggen. "Om te beginnen was het gerechtsgebouw in Brussel veel te klein."
Zaak verdeeld over tien zalen
Omdat alle slachtoffers partij zijn, mogen zij en hun advocaten allemaal plaatsnemen in de rechtbank. Dan zijn er nog de verdachten en hun advocaten, journalisten en andere geïnteresseerden. "En die moet je dan ook nog goed kunnen beveiligen."
Dus is er een volledig nieuwe rechtbank gebouwd in Brussel. Eind 2020 is die opengegaan. Daar zal de zaak verdeeld over maar liefst tien zalen gevoerd worden.
Er staan dan negen verdachten voor de rechter. Eén aanslagpleger, een paar mannen die daarbij zouden hebben geholpen en een paar jongens die op het laatste moment afzagen van hun daad. Een tiende verdachte die niet gearresteerd kon worden, zou volgens IS in 2019 zijn overleden. Daarvoor is geen sluitend bewijs.
