Iran verloor vanmiddag de openingswedstrijd van Engeland op het WK. Maar het ging niet alleen over het voetbal vandaag. Ook over de aanvoerder, die het voor de wedstrijd publiekelijk opnam voor de demonstranten in zijn thuisland. En over het feit dat de meeste spelers niet meezongen met het volkslied. Het zijn inmiddels de zoveelste sporters die de Iraanse demonstranten openlijk steunen. En dat kan heel betekenisvol zijn.
6-2 voor Engeland: Iran houdt een sportieve kater over aan zijn eerste wedstrijd op het WK. Daarnaast ging het veel over de protesten rondom de wedstrijd. Zo zong een aantal spelers van Iran niet mee met het volkslied. En in de 22ste minuut was er een eerbetoon in het stadion aan Mahsa Jina Amini. Dat is de vrouw die in september op 22-jarige leeftijd om het leven kwam nadat ze gearresteerd was voor het verkeerd dragen van haar hidjab.
Sinds de dood van Amini zijn er protesten in Iran. Ook de aanvoerder van het Iraanse voetbalelftal sprak zich er gisteren over uit. "We kunnen niet ontkennen dat de omstandigheden in Iran niet goed zijn", zei de 32-jarige Ehsan Hajsafi. "We moeten accepteren dat mensen niet gelukkig zijn. Ik hoop dat er veranderingen komen, die aan de wensen van de bevolking tegemoet komen."
Basketbalvrouwen zonder hidjab
Hij sluit zich met zijn woorden aan bij een steeds langer wordend rijtje sporters. Zoals Hossein Soori, het hoofd van de Iraanse boksfederatie, die zegt niet meer terug te willen keren naar Iran, na een toernooi in Spanje te hebben bezocht. Of zoals de basketbalvrouwen, die onlangs zonder hidjab op de foto gingen.
En niet te vergeten klimster Elnaz Rekabi, die zonder haarbedekking haar sport uitoefende. Iets wat niet mag volgens de Iraanse kledingvoorschriften. Zij betuigde na de wedstrijd overigens spijt. Het zou niet haar bedoeling geweest zijn en haar hoofddoek zou voor het klimmen 'zijn afgegleden'. Of ze dat onder dwang zei, is nog altijd niet duidelijk. Haar verklaring is in deze video te zien:
Iraanse klimmer tegen staats-tv: 'Vergat m’n hoofddoek op te doen'
In ieder geval laten prominente Iraniërs zich steeds meer horen. En dat is een belangrijk signaal. "Het kan heel veel kracht bijzetten aan de protesten", zegt Iran-kenner en media-adviseur Rieneke van Santen. "Vooral omdat die prominente mensen dat zelf ook niet zonder risico doen. Het Iraanse regime schroomt er namelijk niet voor om ook bekende mensen op te pakken."
Kwetsbaarheid bij prominente Iraniërs
Zo bleek gisteren dat twee populaire Iraanse actrices zijn gearresteerd nadat ze een foto van zichzelf zonder hidjab online hadden gezet. "Onbekende Iraniërs zien dat bekende mensen zich kwetsbaar opstellen door te protesteren. Mensen kijken daarnaar met ontzag en dankbaarheid. Dat zet de protesten vervolgens kracht bij."
"Daarnaast is bijvoorbeeld het WK voetbal een podium waar alle internationale ogen op gericht zijn. Als je dan een statement maakt, ben je niet alleen solidair met de protesten in het land, maar dan houd je het ook op de agenda in de internationale gemeenschap", zegt Van Santen. "En je wilt een signaal aan die internationale gemeenschap afgeven, in de hoop dat ook die met een reactie komt. Een reactie die de Iraniërs kracht, hoop en steun geeft."
Ook Paul Aarts, Irandeskundige verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, ziet de acties van prominente Iraniërs als een belangrijk signaal. Maar, zegt hij: "Het Iraanse voetbalelftal is vorige week nog wel op bezoek geweest bij de Iraanse president. Het signaal vanuit hen is dus niet geheel eenduidig. Aan de ene kant tonen ze solidariteit met de demonstranten, maar aan de andere kant zijn ze loyaal aan het systeem. Dat neemt dus niet weg dat er demonstranten zullen zijn die de acties van sporters als steuntje in de rug zien."
Sporters, actrices, andere bekende mensen: het Iraanse protest is een verzameling van veel verschillende groepen. Anders dan voorheen. "Zo waren er ook protesten in 2009, 2017 en 2019. Maar telkens ging het om een specifieke groep die de straat op ging. Nu zie je mensen uit vrijwel alle geledingen van de maatschappij die hun stem verheffen", zegt Aarts.
Opgestapelde onvrede
"De onvrede in het land is nu namelijk veel groter dan in voorgaande jaren. Het heeft zich al die tijd opgestapeld en komt er nu als een enorme golf uit. Daarnaast zie je dat de leuzen die worden geroepen veel radicaler zijn en dat de protesten langer duren dan eerder. Toen raakten mensen moe en was de repressie te groot. Nu lijkt er meer uithoudingsvermogen en ebben de protesten niet weg – al blijft de repressie onverminderd groot", zegt Aarts.
Dat die protesten zo lang duren en dat er zoveel mensen lijken mee te doen, komt voor een deel door wat Aarts het 'zwaan-kleef-aaneffect' noemt. "Mensen die twijfelen om mee te doen, aarzelen steeds minder als het aantal demonstranten substantieel groter wordt. De drempel om mee te demonstreren, wordt dus kleiner als je het een groot aantal anderen ziet doen."
Nog geen succes
Aarts verwacht dan ook dat de protesten nog wel even zullen aanhouden. "Maar ik zie voorlopig nog geen serieus resultaat. Het regime zit nog steeds in het zadel, al is de legitimiteit verder gekelderd. Laten we ook niet vergeten dat er ook nog een belangrijke minderheid is die het regime steunt. En daarnaast is het alternatief onduidelijk. De demonstranten weten wat ze niet willen. Maar wat ze dan wel willen?"
"Tot slot zijn autoritaire regimes doorgaans bang dat ze, als ze eenmaal één concessie doen, daarna onvermijdelijk meer moeten toegeven. Er lijkt kortom dus nog een lange weg te gaan voordat we van echte veranderingen kunnen spreken."
