Voor het eerst sinds het uitbreken van de oorlog is er een raket ingeslagen in een NAVO-land en zijn daarbij bovendien twee doden gevallen. Terwijl het onderzoek naar de oorzaak van de raketinslag in Polen nog in volle gang is, zijn verschillende scenario's mogelijk: vijf vragen en antwoorden. "Alles is nu gericht op het voorkomen van escalatie."
1. Wat is de laatste stand van zaken?
Officieel is nog niet vastgesteld om wat voor raket het gaat en wie daarvoor verantwoordelijk is. Uit Amerikaanse inlichtingen zou blijken dat het gaat om een Oekraïense luchtafweerraket van het type S-300. Die zijn weliswaar van Russische makelij, maar worden ook gebruikt door het Oekraïense leger.
Een mogelijk scenario is dat de Oekraïners zo'n luchtafweerraket hebben afgevuurd op een inkomende Russische raket, maar dat er ergens iets mis is gegaan. Ook Rusland zegt dat het gaat om een Oekraïense raket. Het Russische ministerie van Defensie zegt dat dit blijkt uit foto’s van resten van het projectiel.
Volgens NAVO-chef Jens Stoltenberg duidt eerste onderzoek erop dat Polen is getroffen door een Oekraïense luchtafweerraket. En de Poolse president Andrzej Duda zegt dat het vermoedelijk gaat om een 'ongelukkig voorval' en dat vooralsnog niets wijst op een doelbewuste aanval op Polen.
2. Op wat voor moment in de oorlog komt deze raketinslag?
Gisteren voerde Rusland opnieuw grootschalige luchtaanvallen uit op Oekraïense steden. Terwijl de Oekraïense president Zelenski zijn toespraak hield op de G20-top op Bali, regende het Russische raketten op de hoofdstad Kiev, waarbij zeker een dode viel in een woongebied, Charkov in het noordoosten, Odessa en Mykolajiv in het zuiden, het centraal geleden Kryvy Rih en Poltava, en de steden Lviv en Rivne in het westen.
Het doel zou zijn om zo de stroomvoorziening in het land uit te schakelen. Dat maakt het leven van de Oekraïners nog zwaarder nu de winter aanbreekt. Volgens de Oekraïense luchtmacht zijn op één dag in totaal ruim honderd raketten zijn afgevuurd, wat een nieuw record zou zijn. Op 10 oktober schoot Rusland 84 raketten op Oekraïens grondgebied.
Eerste beelden uit Polen: twee doden door mogelijk Russische raketten
3. Hoe kan dan een dorp in Polen zijn geraakt?
Dat is de grote vraag die nu beantwoord moet worden. Lviv ligt namelijk op zo'n honderd kilometer van het Poolse plaatsje Przewodów waar de raket insloeg en twee dodelijke slachtoffers eiste. En Rivne zelfs op ruim tweehonderd kilometer.
"Er is een grote kans op een technische fout", zegt militair deskundige Peter Wijninga van denktank HCSS. "Als de raket vanaf Oekraïense kant afgevuurd is, was dat waarschijnlijk een reactie op de uitgebreide Russische aanval met kruisvluchtwapens op Lviv en omgeving. Daarbij is vermoedelijk iets mis gegaan met het onderscheppen van deze Russische kruisvluchtwapens. Wat precies, moet nog worden onderzocht."
Het S-300-systeem waar het om zou gaan, is in ieder geval minder modern dan het Patriot-luchtverdedigingssysteem waarover ook Nederland beschikt. "Als het type raketten waarmee wij in het Westen werken hun doel missen, dan ontploffen ze daarna opzettelijk om slachtoffers en schade op de grond te voorkomen, fail safe heet dat. Het kan zijn dat dit systeem op dat vlak heeft gefaald", zegt de oud-kolonel van de luchtmacht.
Dat luchtafweersystemen falen is in het verleden vaker gebeurd. Zo ging het in 1991 mis met Nederlandse Patriots die op de NAVO-basis in Turkije gestationeerd waren. Het systeem vuurde destijds per ongeluk een raket af omdat het dacht dat er een vijandelijk vliegtuig aankwam, maar dat radarsignaal bleek vals alarm. Waarna de Patriotraketten in de lucht werden vernietigd om erger te voorkomen.
4. Wat als blijkt dat Oekraïne verantwoordelijk is?
Dan zal de reactie van Polen en de andere NAVO-landen mild zijn, zegt defensie-expert Dick Zandee van Instituut Clingendael. "Er komt dan waarschijnlijk een verklaring waarin door Oekraïne spijt wordt betuigd aan Polen en de nabestaanden van de slachtoffers die zijn gevallen."
Oekraïne lijkt hier al voorzichtig op voor te sorteren. Volgens het land is Rusland vanwege de invasie in Oekraïne hoe dan ook verantwoordelijk voor 'eventuele incidenten met raketten', zei Andrej Podoljak, de topadviseur van Zelenski, vanochtend. Volgens hem heeft Rusland het oosten van Europa veranderd in een 'onvoorspelbaar slagveld' en is alleen Rusland verantwoordelijk voor de 'snel groeiende risico's voor buurlanden'.
De raketinslag in Polen is voor Oekraïne reden om opnieuw op te roepen tot een no-flyzone boven het land. Het sluiten van het luchtruim zou niet alleen Oekraïne beschermen, maar ook aangrenzende EU- en NAVO-landen, schreef minister van Defensie Oleksij Reznikov op Twitter.
Bekijk ook: Defensie-expert Bolder: 'We moeten het hoofd koel houden nu'
5. En wat als Rusland de schuldige is?
Als het ondanks alles wat we nu weten toch om een Russische raket blijkt te gaan, dan is er eigenlijk maar één scenario mogelijk. Namelijk dat het om een afzwaaier gaat. Het kan bijvoorbeeld om motorpech gaan waardoor de raket uit koers is geraakt.
"Als er keihard bewijs is met een Russisch serienummer, dan komt er wel wat druk te liggen op het Kremlin", zegt Wijninga. "Maar ook dan zal de NAVO niet overgaan tot militaire actie op basis van Artikel 5." Dat is het bekende principe dat een aanval op één NAVO-lidstaat, een aanval op allen is.
Wijninga: "Alles is nu gericht op het voorkomen van escalatie. Dan merk je aan de NAVO-kant, maar ook aan de Russische, Oekraïense en ook aan Poolse kant. Iedereen doet zijn best om kalm en genuanceerd over te komen."
Behalve dan Dmitri Medvedev, oud-president en tegenwoordig het plaatsvervangend hoofd van de Russische Veiligheidsraad. Hij zei als reactie op de raketinslag in Polen dat het Westen zich 'steeds dichter naar een wereldoorlog toe beweegt'. Onzin, volgens Wijninga. "Als al sprake is van een grotere kans op een Derde Wereldoorlog, dan is dat vanwege de Russische agressieoorlog tegen Oekraïne, niet vanwege deze raketinslag."
