Berucht, gevreesd, een plek waar je écht niet wilt zijn. We hebben het over de Evin-gevangenis in Iran. Gevangenen worden er gemarteld, komen er getekend voor het leven uit. Gisteren brak er brand uit. Mogelijk was het een opstand van gedetineerden. Maar waarom zouden ze dat doen? Een portret van niet zomaar een gebouw.
In de gevangenis ontstond gisteren brand, die gedetineerden zelf zouden hebben aangestoken. Volgens de Iraanse autoriteiten zijn er vier gevangenen overleden die gestikt zijn in de rook van de brand, maar op beelden op sociale media zijn ook schoten en knallen te horen.
Er is veel onduidelijk over wat zich binnen de muren heeft afgespeeld. Buiten de gevangenis stonden gisteravond wanhopige familieleden van gedetineerden. Er werden leuzen als 'dood aan de dictator' gescandeerd.
"Er zijn wel vaker incidenten geweest bij de Evin-gevangenis", zegt correspondent Olaf Koens. "Maar het is voor het eerst dat er zo'n grote groep betogers buiten de muren staat. Het geeft wel aan dat de vlam in de pan is."
Politiek gevangenen
In Iran is het al onrustig sinds de dood van de 22-jarige Mahsa Amini. Zij overleed kort nadat ze door de religieuze politie was opgepakt omdat ze haar hoofddoek niet goed zou hebben gedragen. Eerst in Iran, en later braken er ook wereldwijd protesten uit over haar dood. Of er een verband is met de situatie in de gevangenis, is onduidelijk.
Maar wat is er gebeurd? Iraanse staatsmedia schreven in eerste instantie dat het in de Evin-gevangenis om een opstand ging. Daar worden honderden politiek gevangenen vastgehouden onder erbarmelijke omstandigheden. De gevangenis zou overbevolkt zijn en gevangenen worden gemarteld.
"Evin is een begrip", zegt Koens. "Als iemand vraagt: wat is er met jou gebeurd? Hoeft die ander alleen maar 'Evin' te zeggen."
Nederlandse geëxecuteerd
De gevangenis is ook internationaal berucht. In Nederland werd het complex bekend nadat daar in 2011 de Iraans-Nederlandse Zahra Bahrami geëxecuteerd werd. Ze werd ter dood veroordeeld wegens drugshandel. Daar zijn grote twijfels over: het had alles weg van een schijnproces.
Bahrami had namelijk ook aan anti-overheidsprotesten deelgenomen. Kritiek op het Iraanse regime is niet toegestaan. Bahrami werd uiteindelijk opgehangen. "Het zijn echt middeleeuwse toestanden", zegt Koens.
Mogelijk zitten er in de Evin-gevangenis nu ook nog Nederlanders vast. Op 21 september werd er bij protesten een Nederlander opgepakt. Buitenlandse Zaken laat aan RTL Nieuws weten van de Iraanse autoriteiten nog geen toegang tot hem te hebben gekregen. Ook is niet bekend waar of in welke omstandigheden hij vastzit.
Het ministerie zegt verder contact te hebben met 'enkele' andere Nederlandse gevangenen in Iran. Hoeveel dat er zijn en in welke gevangenis ze zitten, wil het ministerie vanwege de veiligheid van de gedetineerden niet zeggen.
'Gijzelaarspolitiek'
Niet alleen Nederland krijgt op die manier te maken met het regime in Iran. "Iran doet aan gijzelaarspolitiek", legt Olaf Koens uit. "Buitenlanders worden zonder echte reden gearresteerd en dan gaat Iran onderhandelen met het land van herkomst."
Iran kan op die manier proberen Iraanse gevangenen in het buitenland vrij te krijgen. Zo stemden Iran en België eerder dit jaar in met een verdrag dat gevangenenruil tussen beide landen mogelijk maakt.
Daardoor kan een Belgische hulpverlener die in februari in Teheran werd opgepakt, terug naar België komen. Volgens de Belgische regering was het verdrag 'de enige manier' om hem vrij te krijgen. Daar tegenover staat dat een in België voor terrorisme veroordeelde Iraanse diplomaat terug naar Iran mag keren.
Martelingen
Maar het zijn niet alleen hulpverleners of andere mensen die in Iran werkzaam zijn. "Het kan je ook als toerist overkomen", zegt Koens. Buitenlandse Zaken roept alle Nederlanders op het land te verlaten.
Want als je in de Evin-gevangenis belandt, ben je goed de pineut. In een rapport uit 2020 over de mensenrechtensituatie in Iraanse gevangenissen citeert Amnesty mensen die in Evin vastzitten:
"Ik ben herhaaldelijk psychologisch gemarteld", vertelt een gevangene. Tijdens ondervragingen wordt bijvoorbeeld gedreigd dat de moeder van een gevangene gearresteerd wordt of hun vriendin verkracht. "Ze hebben me meermaals met een tuinslang op mijn rug, zij, handen en voeten geslagen."
Iemand anders zegt tegen Amnesty ook geslagen te zijn en elektrische shocks te hebben gekregen als straf. Ook worden gevangenen volgens Amnesty wekenlang opgesloten in een isoleercel en ze medicatie ontnomen. De gevangenis zou daarnaast overvol zijn.
Vorig jaar wisten hackers beveiligingscamera's in de Evin-gevangenis te hacken en de beelden vrij te geven. Op één van de video's is te zien hoe een geboeide gevangene door vier bewaarders wordt geschopt en geslagen:
