Marteling of niet: inheemse leider Dadá blijft regenwoud Brazilië beschermen

Dadá is het inheemse hoofd van het Marò-gebied in de noordelijke Braziliaanse staat Pará. Hij wordt gezien als hoofdbeschermer van de Amazone. 

Nu de tweede ronde van de Braziliaanse verkiezingen voor de deur staat, richt de rest van de wereld haar ogen op het land waar 's werelds longen al decennia blijven krimpen. 

Hoewel Dadá's hoop op een betere toekomst afhangt van de uitslag van de huidige Braziliaanse verkiezingen, is de Amazone zeker nog niet verloren, zegt hij. "Er is nog een deel van de Amazone te redden, waar nog geen ontbossing heeft plaatsgevonden."

Bijna dood 

"Tussen twee bomen hing ik", vertelt Dadá. Hij vindt het nog steeds moeilijk om erover te praten. "Met mijn handen aan de ene boom en mijn benen aan de andere." Op een ochtend in 2006 ontvoerden twee mannen het stamhoofd. "Ik kreeg twee vuurwapens tegen mijn hoofd, links en rechts." De mannen gooiden hem geblinddoekt in een auto en reden diep het bos in. 

Daar hingen ze hem tussen twee bomen, monddood gemaakt door het shirt dat in zijn mond is gepropt. "Stop je nu met het tegenhouden van de economische ontwikkelingen?", vroegen ze hem steeds opnieuw, terwijl ze hem martelden. Antwoorden kon hij niet. Dadá legt hun opmerking uit. "Zij noemen de ontbossing en sojaproductie de ontwikkeling van het Amazonegebied."
 

Maar Dadá begon zich in 2006 te verzetten tegen de ontbossingen die zijn omgeving bedreigen. Hij stond op als verzetsleider en deed aangiftes tegen de houtkappers. Het resulteerde in zijn eerste doodsbedreigingen en later dat jaar de ontvoering door de twee mannen. 

Pas aan het einde van de middag werd hij bewusteloos tussen de twee bomen gevonden. Dadá ontsnapte aan de dood en kon na een lang ziekenhuisverblijf terug 'naar huis'. Met zijn huis verwijst Dadá naar het bos, naar de natuur. 

Altijd beveiligd 

Vanaf dat moment werd hij onderdeel van een beveiligingsprogramma. Dat betekende dat Dadá altijd persoonlijke beveiliging zou krijgen. Ondanks de risico's stopte Dadá niet met het gevecht tegen de houtkappers. 

Want Dadá koestert elke dag die hij in het regenwoud doorbrengt met zijn gemeenschap. Ze leven volgens het ritme van de natuur. Soms maakt het ritme plaats voor een speciale dag, legt Dadá uit. Zoals bij De Nieuwe Maan, die staat in het teken van groei. "Dan planten we voedsel en knippen we ons haar."

De ontbossingen hebben dat ritme verstoord. Wanneer de dag begint, wordt Dadá daar direct aan herinnerd. "Vroeger werd het pas rond 10.00 uur licht door de mist die het licht tegenhield. Die ochtendmist is verdwenen en dus beginnen onze dagen eerder."

Maar bij ontbrekende mist blijft het niet. Dieren van veehouders in de omgeving overlijden door het gif Agropox, dat bijvoorbeeld grote sojabedrijven in de grond stoppen. Dat tast ook de omgeving aan, legt Dadá uit. "Onze kippen, varkens en hanen gaan dood, omdat het gif te sterk is."

Dadá kan zijn dagen niet meer doorkomen zonder over zijn schouder te hoeven kijken, want de ontvoering door de twee mannen blijkt geen incident. Vijanden martelden hem nog een keer en staken zijn huis in brand. Ook werden zijn honden vergiftigd en sloeg een groep mannen zijn broer met grof geweld in elkaar. 

Veilig in het bos voelt de verzetsleider zich niet meer. "Ik word wel beveiligd, maar dat betekent niet dat de bedreigingen zijn gestopt." Dadá maakt zich het meeste zorgen om de veiligheid van zijn naasten en zijn beveiligers. "Ze kunnen mij dubbel raken door iemand te doden van wie ik houd."

Gevaarlijk frontlijnwerk 

Toch hoeft Dadá niet na te denken als hem gevraagd wordt hoe lang hij dit nog volhoudt. "Tot mijn laatste adem, geen enkele bedreiging of marteling zal mij stoppen."

En dus is hij zestien jaar later nog even vastberaden als de dag dat hij besloot actie te ondernemen. Inmiddels hebben meerdere inheemse locals zich verenigd en zich geregistreerd als 'forest guards'. Zij zoeken actief naar houtkappers om een einde te maken aan de ontbossingen. Dat is gevaarlijk werk, omdat illegale houthakkers wapens niet schuwen. 

Met verkenners voorop besluipen de guards hun doel om vervolgens met een overvaltechniek in te breken. Dadá is dan degene die het woord doet. 

Verkiezingen beslissend 

Dadá's hoop voor een betere toekomst hangt nauw samen met de tweede verkiezingsronde van zondag 30 oktober. "Als de huidige president Jair Bolsonaro blijft zitten, ben ik bijna al mijn hoop verloren." Sinds de aanstelling van de huidige president Jair Bolsonaro in 2018 nam ontbossing in het gebied sterk toe. Het land haalde record na record. 

Maar Bolsonaro's tegenstander Luiz Inácio Lula da Silva kan het tij keren, denkt Dadá. Lula beloofde in zijn campagne werk te maken van de strijd tegen ontbossing in het Amazonegebied. 

Dadá hoopt dat Lula verandering kan brengen, mocht hij president worden. Toch vreest het stamhoofd dat ook hij de druk van het grote kapitaal niet aankan. "Als Lula geen verandering doorvoert, zijn we de klos."

"Maar of Bolsonaro aanblijft of Lula wint, ik stop nooit met mijn strijd. Stoppen kan pas als zij hun ideeën over wat collectief goed is voor Brazilië en de rest van de wereld veranderen. Ik blijf strijden voor een waardig en goed leven voor iedereen."

Hoofdpersoon in film 

Dadá's stem klinkt sinds deze week niet alleen nationaal, maar ook internationaal luider. Hij is een van de vier hoofdpersonen die een brief krijgen van de paus in de nieuwe documentairefilm The Letter. De film is gewijd aan het redden van de wereld en de kracht van de mens daarin. 

Dadá hoopt dat de film voor meer bewustzijn zorgt over wat de ontbossing van de Amazone betekent. "En ik hoop dat het ons zichtbaarheid geeft, zodat we hulp krijgen bij het beschermen van de Amazone."

Maar het stamhoofd beseft ook dat de film niet alleen tot goede dingen zal leiden. "De voorstanders van ontbossing zullen zich tegen mij keren en daar moet ik op voorbereid zijn." Dadá maakt zich dan ook zorgen over zijn terugkomst in Brazilië. "Door de film weten ze nu ook waar ik woon, maar dat houdt me niet tegen in mijn strijd."