Nederlandse militairen die sinds deze zomer afreizen naar Roemenië voor een NAVO-missie, mogen geen simkaart in hun telefoon hebben. Het is een maatregel waarmee Defensie op digitaal terrein rekening houdt met spionage of sabotage. De NAVO-aanwezigheid in Oost-Europa kan schade oplopen door afluisteren of de verspreiding van nepnieuws.
Nederlandse militairen zijn sinds deze zomer in Roemenië omdat de NAVO zijn aanwezigheid in Oost-Europa uitbreidt vanwege de oorlog in Oekraïne.
Zonder simkaart kunnen de telefoons niet bellen of internetten via Roemeense telecomnetwerken. Of via afluisterapparatuur dat zich als een mobiel netwerk voordoet. Hoe de Nederlandse militairen dan wel met het thuisfront communiceren, wil Defensie niet zeggen.
Dat Defensie vertelt dat militairen geen simkaarten in hun telefoons mogen, is een tipje van de sluier die normaal gesproken zoveel mogelijk gesloten blijft. Om militairen en de NAVO-missie te beschermen, wordt zo min mogelijk verteld over beschermende maatregelen. Meer details wil Defensie dan ook niet kwijt.
Ook waar de mogelijke dreiging vandaan komt, wil Defensie niet zeggen. Maar hoogleraar digitale oorlogsvoering brigadegeneraal Paul Ducheine noemt het een open deur: Rusland. En mogelijk ook zijn bondgenoot Belarus.
Nederlandse militairen reëel doelwit
Alles waar informatie doorheen gaat, zoals het Roemeense telecomnetwerk, is een risico omdat het onderschept kan worden, zegt Ducheine. "Rusland kan informatie van militairen bijvoorbeeld gebruiken om ze te chanteren. Daarvoor moet je weten wie het zijn en wat voor functie ze hebben. Hoe minder ingangen je ze biedt, hoe moeilijker het wordt om informatie te verzamelen."
Het is belangrijk om te beseffen dat smartphones van Nederlandse NAVO-militairen doelwit kunnen zijn, zegt ook Jens Monrad van cybersecuritybedrijf Mandiant. "Een aanvaller kan met afluisteren heel breed inlichtingen verzamelen, maar ook gerichte aanvallen uitvoeren op militairen of hoge functionarissen om inzage te krijgen in gevoelige documenten."
Risicoanalyse per gebied
Voor elke inzet van Nederlandse militairen in het buitenland, wordt een risicoanalyse gemaakt. Omdat de afwegingen geheim zijn, wil Defensie niet zeggen of soldaten in Litouwen en Slowakije ook geen simkaarten in hun telefoons mogen hebben. Ook in die landen zitten Nederlandse militairen voor dezelfde NAVO-missie.
Wat de soldaten in Roemenië doen, zie je in deze video van verslaggever Jeroen Wetzels, die vorige week bij ze langsging:
Nederlandse militairen oefenen in Roemenië: 'Afschrikken Rusland'
Vertrouwen in NAVO schaden
Naast het verzamelen van informatie over individuele militairen, kan verzamelde informatie ook gebruikt worden om het vertrouwen in de NAVO-aanwezigheid te schaden.
"We zien continu pogingen om het draagvlak voor de NAVO te ondergraven", zegt Ducheine. "In het land waar de militairen vandaan komen, maar ook onder de lokale bevolking in het gastland. Dat gebeurt soms met valse informatie. Zo werden Duitse NAVO-soldaten een paar jaar geleden beschuldigd van de verkrachting van een 15-jarig meisje in Litouwen."
NAVO-aanwezigheid aan de oostgrens
De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) is een bondgenootschap tussen dertig landen. De organisatie werd na de Tweede Wereld opgericht vanwege dreiging van de Sovjet-Unie. Aangesloten landen hebben besloten elkaar te helpen als zij worden aangevallen. Mogelijke uitbreiding van de NAVO was voor Rusland reden om Oekraïne, dat geen lid is, binnen te vallen.
Nederland is al vijf jaar betrokken bij de NAVO-aanwezigheid aan de oostflank van Europa. Sinds 2017 zijn enkele honderden Nederlandse militairen gestationeerd in Litouwen. De NAVO-missie was de afgelopen jaren ook actief in Estland, Letland en Polen, met in totaal ongeveer vijfduizend militairen.
Sinds het uitbreken van de oorlog in Oekraïne is de NAVO-aanwezigheid uitgebreid. Zo'n 40.000 militairen zijn nu aanwezig in acht Oost-Europese landen die grenzen aan Rusland, Belarus en Oekraïne. Nederland zit naast Litouwen ook in Slowakije en Roemenië. In totaal levert ons land ongeveer 650 militairen.
Cybersecuritybedrijf Mandiant identificeerde tientallen nepverhalen. Zo werd in oktober 2020 het nepnieuws verspreid dat de NAVO een oorlog met Rusland zou uitvechten in Litouwen, Letland en Polen. Artikelen daarover werden gepubliceerd op sites die volgens Mandiant als onderdeel van dezelfde campagne eerder al eens gehackt waren. Ook werden Facebook- en Twitter-accounts van Poolse politici gehackt om links naar die artikelen te delen.
In februari 2021 werd het verhaal verspreid dat het Poolse leger vrouwelijke soldaten gebruikt als escort voor belangrijke Poolse en buitenlandse ambtenaren. Een vrouwelijke soldaat werd hierbij bij naam genoemd. Ook hierbij werden een Twitter-account van een politicus en de site van een Pools weekblad gehackt.
Vingers wijzen naar Rusland en Belarus
Volgens Mandiant is Belarus - een bondgenoot van Rusland - zeer waarschijnlijk verantwoordelijk voor een deel van de operatie. Voor Russische steun of betrokkenheid bij de verspreiding van de desinformatie is volgens het bedrijf geen bewijs, maar het is ook niet uitgesloten. Volgens de NAVO zit Rusland wel achter het nepverhaal van de verkrachting door Duitse soldaten.
"Het grote doel van de Russische Federatie is verdeeldheid zaaien, de eendracht van de NAVO ondermijnen en draagvlak ondergraven", zegt Ducheine. "Alle kleine beetjes helpen. De NAVO is niet in fysiek conflict met Rusland. Maar zo zie je dat er toch wordt geprobeerd om op andere manieren dwars te zitten."
