Het is een stukje Rusland dat midden in Europa ligt én de kans is groot dat je er nog nooit van hebt gehoord: Kaliningrad. Toch speelt de Russische provincie, die ligt ingeklemd tussen Polen en Litouwen, opeens een belangrijke rol in de oorlog. Litouwen heeft besloten om een deel van de Russische goederen richting Kaliningrad tegen te houden en daar zijn de Russen woedend over.
Volgens Litouwen is het simpel: de blokkade is nodig vanwege de sancties die door de Europese Unie aan Rusland zijn opgelegd. Treinen met kolen, metalen en bouwmateriaal worden nu tegengehouden. Later dit jaar mogen ook onder meer olie en alcohol niet meer via Litouwen naar Kaliningrad worden gebracht.
De EU staat ook achter het besluit van Litouwen. Daarmee wordt Kaliningrad, dat normaal wordt bevoorraad via het Litouwse spoor, steeds verder afgesneden van Rusland.
Kaliningrad: hoe zit het precies?
Kaliningrad heette tot de Tweede Wereldoorlog Köningsberg en was in Duitse handen. Het werd veroverd door het leger van de Sovjet-Unie, die het gebied mocht houden. Maar na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie (en het ontstaan van landen als Belarus en Litouwen) kwamen Kaliningrad en Rusland honderden kilometers uit elkaar te liggen. Een spoorlijn werd gebouwd om het gebied vanuit Rusland te kunnen bevoorraden. De treinen kunnen nu wel door Belarus, maar lang niet alle treinen mogen meer door Litouwen reizen.
Door de ligging is Kaliningrad extra kwetsbaar voor sancties, stelt Ruslandcorrespondent Eva Hartog. "Kaliningrad ligt eigenlijk aan het infuus bij Rusland en als er iets met dat infuus gebeurt, heeft dat direct grote impact op de 400.000 mensen die er wonen."
Strategisch belang
Volgens Rob de Wijk, hoogleraar internationale betrekkingen, is dit voor Rusland dan ook om meerdere redenen een nachtmerriescenario. "Kaliningrad is voor de Russen van groot belang. Het is Russisch grondgebied dat onder vuur komt te liggen en daarom moet Rusland nu wel actie ondernemen."
Hartog wijst daarbij ook op het strategische belang van Kaliningrad voor Rusland. "Er worden in Kaliningrad regelmatig militaire oefeningen gehouden, ook nu weer, waarmee Rusland de spierballen laat zien richting de buurlanden." Verder heeft Rusland nucleaire raketten in het gebied geplaatst.
Gaskraan helemaal dicht?
Gaat Rusland militair ingrijpen tegen Litouwen? De Wijk verwacht van niet: "Rusland heeft militair niet zoveel opties, omdat Litouwen een NAVO-land is." Wanneer Rusland Litouwen aanvalt treedt artikel 5 van de NAVO in werking: een aanval op één lidstaat is een aanval op álle lidstaten.
Daarmee zou Rusland in oorlog komen met de NAVO (en dus ook Nederland), iets wat ze volgens De Wijk op dit moment niet willen. "Rusland zal eerder een stap willen zetten in de economische oorlogsvoering."
De Wijk: "Rusland, Europa en Amerika zijn elkaars economieën al helemaal kapot aan het maken. De Russen kunnen daarin nu een extra stap zetten door, als vergelding voor de actie van Litouwen, direct de gaskraan naar de Europese Unie helemaal af te sluiten."
Litouwen op oorlogspad
Het Kremlin zal de situatie ook gebruiken om de spanning op te voeren, verwacht onze correspondent. Hartog: "Poetins woordvoerder noemde de acties al illegaal en iets wat serieuzer moet worden genomen."
Rusland zegt dat het op dit moment werkt aan maatregelen die 'negatieve impact zullen hebben op het hele Litouwse volk.' Volgens De Wijk bereidt het land zich al voor op alle mogelijke scenario's.
De Wijk: "Litouwen is op oorlogspad. Ze zijn daar echt bereid om de wapens op te pakken tegen Rusland. Het land ligt nu eenmaal dicht bij Rusland en heeft het gevoel dat zij de volgende zijn."
De Wijk ziet de actie om goederen tegen te houden dan ook als een serieuze escalatie. ''Als Litouwen zelf de wapens gaat oppakken tegen Rusland, wat gaan wij dan doen? We worden dan meegezogen in een oorlog tegen Rusland. Ik heb het gevoel dat we echt aan de vooravond staan van een oorlog in Europa."
'Bevoorrading via zee'
Vanwege de problemen over het spoor zou Rusland nu van plan zijn om de provincie Kaliningrad via zee te gaan bevoorraden. Het is een optie die voor de Russen waarschijnlijk niet lang meer mogelijk is. Als Finland en Zweden toetreden tot de NAVO is de hele binnenzee rondom Kaliningrad omgeven met voor Rusland vijandige NAVO-landen.
