Sasha tekent leven in de oorlog: 'Dit hebben de Russen ons afgepakt'

Als Sasha door haar eigen Instagrampagina scrolt, kan ze het bijna niet geloven. Echt? Was dat haar leven? Was dat twee maanden geleden nog de realiteit? Een foto van een wandeling door de sneeuw. Een kop koffie in een cafeetje. Een spiegelselfie met een cocktail in haar handen. Een foto van America, haar blonde labrador. Een lekkere salade.

#friends. #love. #happiness.

"Het was een goed leven", zegt ze door de telefoon – haar Engels heeft een zwaar accent, maar ze is goed verstaanbaar. "Het was echt heel goed." Ze klinkt opgewekt, 'zo is mijn stem nou eenmaal', maar ze is het niet. Sinds een paar weken is het allemaal anders, de Oekraïense Sasha leeft in een land waar oorlog is, waar huizen worden verwoest, waar het hare nog wel staat, maar ze niet weet voor hoelang.

Sasha en haar vriend woonden sinds een paar maanden samen, in Charkov. Het was wennen maar leuk, samen een huis delen, elke avond naast elkaar in slaap vallen. Maar in de nacht van 23 op 24 februari sliepen ze amper. Hazenslaapjes, hooguit. Charkov was een van de eerste steden die door de Russen werd aangevallen en met bommen werd bestookt. "We werden wakker van knallen, het was moeilijk in te schatten hoe dichtbij ze waren. Maar we wisten wel: we moeten hier weg."

Gevlucht

Duizenden inwoners vluchtten weg uit Charkov, net als Sasha en haar vriend, of ze zetten hun leven voort in schuilkelders, metrostations. Het luchtalarm werd voor die schuilende mensen onderdeel van hun dagelijks leven: het bepaalt wanneer ze wat essentiële boodschappen kunnen doen, hun hond uit kunnen laten.

Sindsdien staan er minder leuke foto's op Sasha's pagina's. Foto's die zelfs door de beste filters niet mooi kunnen worden gemaakt. Ze post foto's van de gebombardeerde wijk waar ze woonde, verwoeste straten, huizen. Het zijn foto's die ze zelf maakte of die haar vrienden haar stuurden als ze om een update vroeg.

#war. #bombs. #fear.

Sasha nam wat kleren, haar paspoort en al het geld mee dat ze vinden kon. Ze stopte wat eten in haar rugzak, en brokken voor de hond. "Waar ik ben, is America. Ik zou haar nooit achterlaten. Toen de oorlog dreigde, was ik al zo ongerust om die hond. Ze is gevoelig, ze was altijd heel erg bang voor knallen. Ik dacht: als er gevechten komen in dit land, dan overleeft mijn hond dat niet. Dan wordt ze gek van de stress, van de angst."

Klein stadje

Maar het ging 'wonderbaarlijk' goed: de labrador sprong bij haar baasje de auto in, die dag, op 25 februari, en ze reden met z'n drietjes weg van de bommen. De hond gaf geen kik. En nu zijn ze in een 'relatief rustig deel' van Oekraïne, 300 kilometer van Charkov vandaan, in Cherkassy, in het midden van Oekraïne. "Het is een relatief klein stadje", zegt Sasha. De Russen hebben hier niet zo veel te zoeken, gelooft ze.

Of nee: hóópt ze.

Het voelt hier niet altijd als oorlog, behalve dan dat af en toe het luchtalarm afgaat. Sasha vond er een appartementje, waar ze nu met haar vriend, haar hond, en een ander stel en hun kat woont. "Dat zijn vrienden, zij vertrokken vier dagen na ons vanuit Charkov. Ze wilden blijven, maar het was onhoudbaar."

Het huis is relatief klein, er zijn slechts twee kamers, maar het is er veilig. Alhoewel… "De hond en de kat hebben constant ruzie. We moeten nu de deur van de ene kamer waar de kat zit dicht houden, anders vliegt de kat onze America in de haren." Sasha lacht even: "Het is dus ook oorlog in ons huis."

Ze maken er wat van, met hun vrienden. Ze praten over de oorlog, over het leven daarvóór, over hun angsten, maar ze maken ook grappen. Ze drinken wijn. Ze lachen. Ze luisteren muziek. Ze halen koffie – er zijn een paar cafeetjes die dat nog schenken. "Oorlog is geen reden om geen koffie te drinken, toch?" Weer lacht ze.

Zorgen voor elkaar

"En weet je wat fijn is? We zorgen voor elkaar. Mijn vriend, vrienden en ik, de mensen op straat. We glimlachen, we leggen een hand op elkaars schouder, we zetten thee voor elkaar. Juist in tijden van oorlog is het fijn als er mensen lief voor je zijn."

Ze zucht – dat doet ze een paar keer tijdens het gesprek. Want weet je? Woorden als 'oorlog', 'bommen', het zijn veelzeggende termen, grote woorden, en tegelijkertijd dekken ze nog steeds de lading niet van wat ze voelt. "De parken waar ik mijn vrienden zag, de cafés waar we feestjes vierden, de straten waar ik doorheen wandelde in de winter, lente, zomer, herfst. Alles is verwoest. Weg."

In onderstaande video is te zien hoe veel inwoners van Charkov al weken in schuilkelders leven:

Het dringt steeds weer opnieuw door, zegt ze. Het maakt dat ze soms de badkamerdeur achter zich dichttrekt, op de koude tegels gaat zitten, met haar rug tegen de muur aan, knieën opgetrokken. "Als een klein kind dat zich verstopt", zegt ze. Maar dan niet voor een vriendje of vriendinnetje dat de zoeker is, maar voor de oorlog. Het leger.

"En soms zoek ik het ook juist op", zegt ze. "Wij hebben het relatief goed, nu, we leven, we zijn gezond. Mijn baas, ik werk als illustrator bij een internationaal kantoor, mailde me vanuit de VS: 'Zorg dat je veilig bent, maak je geen zorgen om je werk'. Wat ik zeg: onze zorgen zijn kleiner dan die van mensen die in schuilkelders zitten, die op de vlucht zijn, die geen veilig onderkomen hebben. Ik wil de beelden van de oorlog blijven zien, delen. Want dit gebeurt. In ons land. In ons mooie land."

Pen als wapen

En wat ze dan doet, met die foto's? Sasha – afgestudeerd illustrator – tekent erop. Op die verwoeste, lege straten tekent ze het leven dat daar zou moeten zijn: spelende kinderen, fietsende mensen, overstekende voetgangers.

Het begon met een foto van een appartementencomplex achter haar eigen huis, in Charkov. Bommen hadden de hele muur van het complex weggeblazen, je kon er naar binnen kijken, het was er kapot en leeg: geen mens meer te bekennen. Je kon goed de indeling van het pand zien: allemaal keurige vakjes, waar zich voor de oorlog levens van mensen, van families afspeelden.

Sasha heeft die mensen weer in de appartementen getekend. Een man die tv kijkt. Een gezin dat aan het eten is. Een meisje dat piano speelt. Iemand die de planten water geeft. Klein leven, groot geluk, verdwenen door de oorlog.

Daarna tekende ze passagiers in een abrupt verlaten, stilstaande tram. Zichzelf, wandelend door haar straat, met haar hond. 

"Ik kan niet vechten. Ik kan niet schieten. Mijn wapen is mijn pen. Ik kan tekenen. En ik wilde de levens tekenen. Wat ons is afgenomen." 

Soms is ze bang, als ze tekent. Soms woedend. "Ik ben een emotioneel persoon." Toen ze de foto's op haar Instagram postte, kreeg ze bakken vol berichten binnen. Oekraïners bedankten haar voor haar werk, journalisten uit binnen- en buitenland wilden haar interviewen, de Oekraïense uitgave van modeblad Elle plaatste haar foto op de cover van hun 'Hope Issue'. En ook Russische mensen benaderden haar. 'Sorry dat dit gebeurt.' En: 'Ik vind het zo erg.'

Niet wáár

En er waren ook Russen die haar niet geloofden. Die haar hekelden omdat ze leugens verspreidde. "Ze schreven dat de gebouwen die ik op de foto's liet zien, al langere tijd verwoest waren. Ze zeiden dat dat geen werk was van de Russen."

Sasha zucht (weer). "Het is gewoon niet wáár. Dat gebouw, van de eerste foto, daar liep ik vorige maand nog elke dag langs als ik America ging uitlaten. Elke dag. Ik kende mensen die er woonden, ik zag mensen achter de ramen hun levens leven. Dit is niet onze waarheid, dit is dé waarheid."

De heftigste tekeningen die ze maakte, waren de laatste die ze postte, ze staan bovenaan haar Instagrampagina. Animaties van mensen in foto's uit Boetsja, waar dode lichamen, mensen met de handen op de rug geknoopt, op de straten lagen. "Een man lag naast zijn fiets. Ik heb hem weer op zijn fiets getekend. Dat was gek: ik tekende iemand die dood was, weer in leven."

Als Sasha, heel kinderlijk, een wens zou mogen doen, dan zou ze willen dat alles wat ze tekende, ook in het echt zou gebeuren. Dat ze ook in het echt haar landgenoten weer tot leven kon wekken.

Haar tekenspullen als toverstaf. Vrede zonder te vechten, maar door te tekenen.

De foto's in Sasha's onderstaande Instagrampost, zijn in Boetsja gemaakt. Let op: de beelden kunnen als schokkend worden ervaren:

Deze week is ze even teruggegaan naar haar huis in Charkov, ze had op het nieuws gezien dat er minder gevechten waren, ze wilde spullen halen – dunnere kleren, bijvoorbeeld, want toen ze hun huis verlieten was het nog winter en droegen ze dikke jassen en truien. Maar ook in tijden van oorlog wordt het lente.

"Mijn vriend en ik zaten om 6 uur in de ochtend, na het aflopen van de avondklok, in de auto en het was spookachtig. Er waren veel militaire posten waar we moesten stoppen om onze paspoorten te laten zien en uit te leggen waarom we op pad waren. De wegen waren op veel plekken verwoest. En het was er leeg. En stil. Heel stil. Op hele stukken hoorden we alleen onze eigen auto geluid maken – verder niets."

Wat neem je mee? 

Even was ze terug in haar appartement, ze vulde een paar rugzakken met kleren, nam twee foto's mee die haar dierbaar waren, en haar vriend pakte een paar foto's uit zijn kindertijd. "Ik stond in onze woonkamer, keek rond, en dacht: ik weet niet of ik de spullen die hier staan, nog terug ga zien. Het was misschien gevaarlijk om daarheen te gaan, maar ik had dit denk ik nodig. Als afscheid."

"Maar het zijn maar spullen. Wij zijn levend. Mijn vriend, mijn familie, mijn hond, mijn vrienden. Mijn moeder woont al tien jaar in Rusland, zij is daar veilig. Mijn vader woont bij de grens van Polen en is ook veilig. En we zijn moedig, wij Oekraïners, en vooral de mannen die vechten voor Oekraïne, ik ben trots op hen, op mijn land. En weet je?"

Nou?

"Ooit bouwen we alles weer op. En dan wordt Oekraïne nog mooier. Dan hoef ik onze levens niet meer in de foto's te tekenen: dan hebben we ze gewoon terug."