Motorescortes met zwaailichten en verkeersopstoppingen. Komende dagen zijn de straten van Brussel zwaarbeveiligd. Voor een ingelaste NAVO-top is de Amerikaanse president Biden speciaal naar Europa gereisd. Daarnaast staat een vergadering met de leiders van de G7 op de agenda en Biden schuift ook aan bij een Europese top. Het doel? Een eenheid vormen tegen de Russische president Poetin.
Het komt niet vaak voor dat zoveel wereldleiders tegelijkertijd in Brussel zijn en dat er maar liefst drie toppen op één dag plaatsvinden. Maar door de oorlog in Oekraïne is het urgenter dan ooit om als westerse landen samen te komen.
De extra NAVO-top had niet plaatsgevonden als Biden daar geen aanzet toe had gegeven. "Hij schijnt om deze top te hebben gevraagd", zegt Amerika-correspondent Erik Mouthaan. "Biden wil hiermee laten zien: deze dertig NAVO-landen staan verenigd. En aangezien Amerika het machtigste land is en de meeste wapens levert, is die top dus georganiseerd."
Eenheid
Politiek verslaggever Fons Lambie is komende dagen in Brussel om de gesprekken te volgen. "Vooral bij de NAVO-bijeenkomst is het van belang dat de landen eenheid uitstralen. Er zal besproken worden of er misschien extra maatregelen genomen nodig zijn, bijvoorbeeld aan de oostgrenzen."
"Maar deze top is vooral een manier om artikel 5 van het NAVO-verdrag te benadrukken: een aanval op één NAVO-lidstaat is een aanval op allen. Die boodschap blijft ijzersterk staan." Volgens Lambie is deze top niet alleen een signaal richting Rusland, maar ook richting grootmacht China.
Door Oekraïne zijn de westerse landen meer dan ooit een eenheid geworden. Maar die eenheid, zowel symbolisch als op het gebied van sancties, heeft er nog niet toe geleid dat Poetin gas terugneemt. "Ja, de oorlog is nog steeds bezig. Maar dat betekent niet dat het optreden van het Westen is mislukt", zegt Mouthaan. "Doordat er bergen met wapens Oekraïne zijn ingevoerd, gaat het niet goed met de opmars van Rusland. Dat is winst voor de westerse coalitie."
Dat lijkt dan ook de lijn die wordt doorgezet. Een no-flyzone waar Zelenski om vraagt gaat niet gebeuren, omdat de NAVO dan directe confrontatie met Rusland riskeert. Daarom zullen de NAVO-landen ook niet meevechten in Oekraïne. "Biden wil dat absoluut niet en daar is iedereen het wel over eens. Maar sommige republikeinen willen wel dat er bijvoorbeeld nog meer wapens worden geleverd."
Maar ben je als Westen niet ook al betrokken, door die wapens te leveren? "Dat is precies het standpunt van het Kremlin", zegt defensiespecialist Dick Zandee van Instituut Clingendael. "De NAVO-landen zetten daar tegenover: jullie hebben een land aangevallen. Volgens het handvest zelfverdediging mag Oekraïne hulp inroepen van andere landen."
Zandee denkt niet dat Rusland actie tegen de NAVO zal ondernemen vanwege het leveren van wapens. "Wat dat betreft is het echt een verbale oorlog. Rusland wil geen confrontatie met de NAVO, want het lukt ze niet eens in Oekraïne. Voorlopig kan Oekraïne dus onbelemmerd bevoorraad worden."
Als Rusland dan toch geen confrontatie met de NAVO wil, is militair ingrijpen dan niet tóch een optie? "We doen dat niet vanwege het risico op escalatie. Rusland is de grootste kernmacht van de wereld. We zijn niet bereid te sterven voor Kiev of voor Kharkov." Al eerder liet Poetin weten dat hij nucleaire wapens heeft klaarstaan. De kans dat hij die ook echt gaat gebruiken is bijzonder klein, maar vooralsnog werkt het dreigen ermee afschrikwekkend.
Zandee is erg te spreken over het beleid dat de Amerikanen voeren. "Er is geen enkele provocatie. Er worden wapens geleverd, dat is acceptabel volgens de regels. Er is solidariteit, maar dat is de grens. En dat is buitengewoon triest voor Oekraïners. Zelenski roept terecht op tot steun, maar dat gaat niet gebeuren."
Battlegroups
Hoewel deze NAVO-top is ingelast vanwege de oorlog in Oekraïne, gaat het volgens Zandee eigenlijk ergens anders over. "De NAVO zal opnieuw aandringen dat Rusland de oorlog moet stoppen, maar de top gaat vooral over versterking van de verdediging van het bondgenootschap. Het signaal is dat Poetin van NAVO-grond moet afblijven. En de nieuwe besluiten die genomen zijn passen ook in dat kader." Zandee verwijst naar de uitgelekte plannen om de zogenaamde NAVO-battlegroups in Roemenië, Polen, Slowakije en Bulgarije uit te breiden.
Onder de oude akkoorden is toegezegd dat er in de nieuwe NAVO-lidstaten nooit een permanente NAVO-aanwezigheid mag zijn. "In plaats daarvan zijn er battlegroups: eenheden die werken op basis van een rotatieschema. Ze zitten er een bepaalde periode, gaan weer weg en dan komt er weer een andere groep." Deze militaire aanwezigheid heeft volgens Zandee een tripwire-functie, die niet zozeer gericht is op verdediging, maar wil afschrikken.
Deze battlegroups worden nu versterkt. Nederland stuurt mogelijk militairen naar Roemenië. "Polen en de Baltische landen vragen de NAVO om deze battlegroups te vervangen door permanente eenheden die ongeveer vier keer zo groot zijn." Daarover wordt pas later besloten. Misschien tijdens de NAVO-top in juni in Madrid.
"Daarmee zou de NAVO afstand doen van de oude regeling. De gedachte is: Rusland lapt alles aan z'n laars, dan kunnen wij afspraken ook aan de kant schuiven."
Militair gezien zijn de opties beperkt en dus zal het Westen opnieuw grijpen naar het middel dat ze al inzetten: sancties. Direct na de inval van Rusland in Oekraïne werden er door de westerse landen sancties ingesteld. "Dat sanctiepakket ging veel verder dan iemand ooit had verwacht. Een paar maanden geleden zou die eenheid van Europa nog ondenkbaar zijn geweest", zegt Lambie
Olieboycot
De Europese Unie kan afzonderlijk van andere landen sancties tegen Rusland instellen. Toch trekken de VS en de EU ook hier heel erg samen in op. Volgens Mouthaan is dat ook een bewuste manier van werken van Biden. "Daarom duurt het ook wat langer voordat er nieuwe sancties komen. Biden wil eerst iedereen aan boord hebben, zodat de boodschap is: wij, het vrije Westen, staan samen tegenover Rusland."
Voorafgaand aan de dag ter toppen, heeft de Tweede Kamer gedebatteerd over nog zwaardere sancties. Zo wordt er nagedacht over een olieboycot. "Het is niet de verwachting dat de EU hier met Biden uitkomt, maar misschien worden wel nieuwe stappen genomen", zegt Lambie.
"De sancties zijn historisch zwaar, maar Rusland is bereid die pijn te lijden. En dat zal dan ook precies het onderwerp van gesprek zijn tussen de VS en Europa. Hoe kunnen ze er komende weken voor zorgen dat ze gezamenlijk optrekken en die eenheid bewaren?"
Symbolisch
Dat er morgen weinig tot geen concrete besluiten zullen worden genomen, betekent niet dat de bijeenkomsten puur symbolisch zijn. "Ook al heeft het gezamenlijke westerse optreden nog niet het beoogde effect, er zijn wel een aantal historische ontwikkelingen", meent Lambie. "De EU is verenigd, verschillende landen hebben de investeringen in defensie opgeschroefd en, heel belangrijk, de band tussen Washington en Europa is weer opgestart."
Ten tijde van president Trump was die relatie namelijk enorm verslechterd. De NAVO werd hersendood verklaard. Lambie gaat mee in die metafoor. "Dan is de oorlog in Oekraïne de elektroshocktherapie waardoor het hele zaakje weer relevant is geworden."
"Dit is een cruciaal moment voor Biden", besluit ook Mouthaan. "Op buitenlands gebied heeft hij een blauw oog gelopen, omdat het vertrek vanuit Afghanistan op een slechte manier is gegaan. Hij wil hiermee laten zien dat die westerse eenheid een verdienste van hem is."
