Donderdag werd de vijfde journalist in Mexico dit jaar vermoord, daarmee is 2022 nu al ongekend gewelddadig. Ook het leven van de Mexicaanse journalist Jonathan Cuevas loopt ernstig gevaar. Daarom werd hij met zijn gezin in een beschermingsprogramma geplaatst, ver weg van zijn woonplaats. "Waarom kunnen ze mij daar niet beschermen, zodat ik mijn werk kan doen?"
Uit het niets dook een groep gewapende mannen op toen Jonathan Cuevas met zijn vrouw een wandeling maakte. Hij moest stoppen met schrijven, kreeg Cuevas te horen. Daarna werden hij en zijn vrouw gedwongen te gaan rennen. Na vijf tellen zouden ze schieten, zeiden de mannen. "Dat gebeurde niet, maar het was een marteling", vertelt Cuevas vanaf een geheime locatie.
Het is maar een van de vele bedreigingen en intimidaties die journalist Cuevas meemaakte in de gewelddadige Mexicaanse deelstaat Guerrero. Collega’s werden vermoord, op zijn kantoor werd de boel kort en klein geslagen, en het aantal telefoontjes en berichtjes waarin werd gedreigd met geweld, als hij niet zou stoppen met zijn journalistieke werk, zijn eindeloos.
Geheim adres
In het najaar van 2020 kon hij niet anders dan vertrekken uit de stad Iguala waar hij toen werkte. Eerder had Cuevas nog geweigerd, omdat hij bang was zijn werk niet meer te kunnen doen. Maar het was gewoonweg te gevaarlijk geworden: "Op mijn auto was mijn naam geschreven met een kruis ernaast. Ze zouden me in stukken snijden, stond er". Samen met zijn vrouw en kinderen kwam hij terecht in een beschermingsprogramma van de overheid. Ze wonen nu op een geheim adres.
"Na iedere bedreiging probeerde ik te bedenken: waar zou dit vandaan komen", vertelt Cuevas. De georganiseerde misdaad was woedend als hij bijvoorbeeld over gewapende groepen berichtte. Maar ook lokale politici hadden het op hem voorzien vanwege publicaties over hoge overheidssalarissen en schimmige aanbestedingen. "Die gingen dan vaak naar één specifieke familie. Terwijl daar duidelijke regels voor bestaan. Dat was gewoon corruptie", zegt Cuevas.
Inkomsten ingestort, adverteerders bedreigd
Cuevas werkte voor verschillende media en startte een paar jaar terug een klein persbureau, API Guerrero, om over regionale thema’s te berichten. De website houdt hij nu nog bij. Af en toe belt hij met journalisten ter plaatse, maar eigenlijk kan hij zijn werk binnen het beveiligingsprogramma niet meer goed uitvoeren.
"Veel journalisten willen niet in het programma, net als ik eerst", vertelt Cuevas. "Mijn inkomsten zijn ingestort. Ook mijn adverteerders worden nu bedreigd en stoppen ermee. Zij zeggen: 'wat wij eerst aan jou betaalden, moeten wij nu aan de narco’s betalen'".
Mexico wordt al jaren geteisterd door geweld. Het is het dodelijkste land ter wereld om journalist te zijn. Journalistenorganisatie Committee to Protect Journalists (CPJ) becijfert dat er sinds 1992 in Mexico 142 journalisten en medewerkers van de media zijn vermoord. Vorig jaar waren dit er negen, en dit jaar dus al vijf.
Grof geweld
Machtige drugskartels bevechten elkaar in het Noord-Amerikaanse land met grof geweld om belangrijke drugsroutes naar de Verenigde Staten en dulden geen inmenging van de pers. Op dit moment vechten het Sinaloa-kartel en het Jalisco-kartel een bloedige machtsstrijd uit: in gebieden waar die strijd woedt lijken ook meer journalisten slachtoffer te worden.
Maar dat is niet de enige oorzaak: ook corrupte autoriteiten bedreigen de veiligheid van journalisten. Ook de huidige president Andrés Manuel López Obrador zet de pers regelmatig publiekelijk in een kwaad daglicht en beticht journalisten van het verspreiden van nepnieuws. Vrijdag nog opende hij de aanval op een bekende onderzoeksjournalist die berichtte over de vermeende luxe levensstijl van de zoon van de president.
"De afgelopen weken zien we eigenlijk het logische resultaat van decennia van verwaarlozing van en desinteresse in de veiligheid van de eigen burgers door opeenvolgende Mexicaanse regeringen. Geweld is steeds meer alom aanwezig, maar journalisten lopen vaker risico", zegt Jan-Albert Hootsen, vertegenwoordiger in Mexico van het CPJ.
Een aantal van de journalisten die dit jaar werden vermoord kregen bescherming van de overheid. Maar die beschermingsprogramma's zijn niet altijd even effectief. De deelstaten hebben volgens Hootsen nauwelijks middelen om de eigen media te beschermen. De federale overheid heeft die middelen wel: onder meer een paniekknop, gepantserde auto’s en bodyguards worden ingezet.
Beschermingsprogramma's rammelen
Maar ook daar zijn klachten over geldgebrek, bureaucratie en onervaren personeel, wat de bescherming van de journalisten uiteindelijk niet ten goede komt. Als het aankomt op het vervolgen van de daders, wordt bijna geen enkele zaak opgelost: maar 5 procent: "Straffeloosheid is wat uiteindelijk de situatie verergert: wie een journalist wil vermoorden, kan dat doen in de wetenschap dat de pakkans minimaal is", zegt Hootsen.
Nooit meer terug
Sinds zijn vertrek uit Iguala is Cuevas nooit meer terug geweest. “Collega-journalisten die teruggingen zijn in elkaar geslagen en bedreigd met de dood. Ze vergeten je niet”, zegt Cuevas. Ook achtergebleven familieleden van Cuevas worden nu bedreigd. “Mijn zus en zwager zijn door gewapende mannen bezocht en afgeperst. Ze hadden een boodschap voor mij: ze lieten foto’s van het huis van mijn moeder zien”, vertelt Cuevas.
Cuevas hoopt dat ook zij beveiliging krijgen. Hij begrijpt niet waarom het de overheid niet lukt om hem en zijn familie in Iguala te beveiligen, zodat hij zijn werk kan doen. "Ik ben nu wel gered, maar werken kan ik niet. Ik wacht al anderhalf jaar.”
