Lange tijd was Nederland voorloper op het gebied van decriminaliseren van cannabis. Door de invoering van het gedoogbeleid in 1976 kun je hier ongestraft een jointje roken. Inmiddels is Nederland door meerdere landen ingehaald. Malta stemde afgelopen week als eerste EU-land voor legalisatie en de verwachting is dat andere Europese landen in 2022 volgen.
De premier van Malta pleitte voor legalisatie, zodat mensen niet meer de zwarte markt op hoeven. Wereldwijd is de softdrug nog steeds op de meeste plekken verboden, al is in meerdere landen cannabis al wel toegestaan voor medicinaal gebruik. Recreatief gebruik is ook legaal in bijvoorbeeld Canada, Zuid-Afrika, Uruguay, Georgië en Zwitserland.
Dat het telen, verkopen en roken van wiet in Malta legaal wordt, betekent niet dat alles ineens zomaar mag. Je mag maar maximaal 7 gram cannabis op zak hebben en vier wietplanten hebben. Ook is roken in het openbaar nog steeds verboden, mag je ook geen joint opsteken in het bijzijn van minderjarigen en mag er geen reclame gemaakt worden voor de cannabis.
En Malta is niet het enige Europese land dat ons voorbijstreeft. Ook Luxemburg, Duitsland en Italië zijn bezig met de legalisering van cannabis.
Onvoldoende informatie
"We voeren al 100 jaar een war on drugs", zegt Sander Rigter, wetenschappelijk medewerker aan het Trimbos Instituut. Hij doelt op het Opiumverdrag uit 1912 en de Opiumwet die een paar jaar later in Nederland is ingevoerd. Hierdoor werd drugs verboden. "Maar er zijn nog steeds middelen, dus die wet is geen succes."
Verbieden zorgt er dus niet voor dat er niet meer gebruikt wordt, maar zomaar legaliseren is ook geen oplossing. "In sommige Amerikaanse Staten, waar ze cannabis van de ene op de andere dag hebben toegestaan, krabbelen ze nu al een beetje terug", zegt Rigter. "Daar zijn bijvoorbeeld meer verkeersongelukken. Dat kan komen door onduidelijke verpakkingen of onvoldoende informatie."
Gedoogbeleid
Cannabis is in Nederland officieel nog steeds illegaal. Maar onder bepaalde voorwaarden is de verkoop en het gebruik ervan toch toegestaan. Iedereen ouder dan 18 jaar mag 5 gram wiet bij zich hebben of zelf maximaal 5 plantjes telen. Voor coffeeshops zijn er ook regels over wat ze maximaal op voorraad mogen hebben en ze mogen niet voor overlast zorgen.
Het gedoogbeleid zorgt ervoor dat we volgens Nicole Maasté, onderzoeker cannabismarkt, zeker niet achterlopen. "We hebben hier al heel lang coffeeshops en daardoor een uitgebreid stelsel van distributie. Wat je ziet in landen als Canada en sommige staten van de VS, is dat ze vanuit het niets gaan legaliseren, maar dat de markt daar helemaal nog niet op is ingesteld."
"Dat klinkt leuk, legaliseren, maar je moet dan wel in staat zijn om voldoende en kwalitatief te kunnen produceren. In Canada ging dat in het begin mis, de kwaliteit was niet goed, het was vaak uitverkocht. De consument is jarenlang gewend om op andere manieren aan cannabis te komen. Je moet dan hun vertrouwen winnen om het via de officiële kanalen te gaan kopen."
In Nederland is de markt meegegroeid met de consumenten, legt Maasté uit. Er is voldoende aanbod, maar het telen is nog wel altijd verboden. "Op dit moment weet je eigenlijk niet wat je koopt. Het personeel in de coffeeshop test zelf hun producten. Ze roken, voelen, kijken. Maar ze kunnen niet zeggen: dit zit erin. Als je het legaliseert, dan moet een producent die informatie op de verpakking zetten."
Waarom cannabis legaliseren?
Er zijn verschillende redenen om cannabis te legaliseren. Dat zoveel Europese landen er nu ineens mee bezig zijn, heeft onder andere te maken met een besluit van de Verenigde Naties om de softdrug van de lijst met meest gevaarlijke drugs te schrappen.
Cannabis is bijvoorbeeld veel minder verslavend en giftig dan alcohol en tabak en ook de sociale schade is minder groot. Er is geen direct verband tussen beleid en gebruik. "Zowel Frankrijk als Zweden hebben een strenger beleid dan Nederland, maar respectievelijk meer en minder cannabisgebruikers", zegt Rigter.
"Die internationale verdragen hebben er wel voor gezorgd dat Nederland de afgelopen jaren terughoudend is geweest om verdere stappen te zetten", meent Maasté. "Met het toestaan van coffeeshops doe je iets wat eigenlijk niet mag en dat kan tegen je werken. Ook denk ik dat Nederland bang was dat er veel export zou komen als je de teelt legaliseert en dan kom je al helemaal niet meer van het imago Nederland drugsland af."
Staatskas
Ook kan legaliseren de illegale handel en dus criminaliteit te verminderen. "Tijdens de eerste lockdown werd aangekondigd dat coffeeshops dicht gingen. Er stonden toen enorme rijen en je zag toen dat illegale dealers overal telefoonnummers gingen uitdelen. Die zwarte markt is er dus ondanks het gedoogbeleid zeker nog wel", zegt Maasté.
Daarnaast, als je wiet legaliseert, kan er belasting over geheven worden en dat is weer goed voor de staatskas. Een aantal jaar terug heeft RTL Z een berekening gemaakt en kwam toen uit op ongeveer 405 miljoen euro aan accijnzen en btw.
Sinds de legalisatie in Canada in 2018 is daar al voor meer dan 6 miljard aan producten verkocht. Het nieuwe kabinet Scholz in Duitsland heeft nu ook aangekondigd cannabis te willen reguleren voor recreatief gebruik. Dit zou positief kunnen zijn voor Nederlandse wiettelers, die al meer expertise en uitgebreide logistiek hebben. Maasté: "Duitsland is toch een beetje onze grote broer en ik denk dat Nederland wel gaat volgen. De beweging is ingezet, op zoveel plekken in de wereld. We gaan die kant op, de vraag is alleen: in welk tempo?"
Waarom blijft Nederland achter?
In de plannen van het nieuwe kabinet van Rutte ligt de focus voorlopig op de experimenten die vorig jaar zijn begonnen. Tien telers gaan legaal wiet leveren aan coffeeshops. "Tussen volledig verbieden en het totaal vrijgeven van een drug zit in heel groot gebied, waarin allerlei soorten beleid mogelijk zijn", zegt Rigter.
"Door het experimenten kan je zien wat de voor- en nadelen zijn, hoeveel je moet produceren, welke kwaliteit, hoe lang je het kan bewaren, wat de beste logistiek is, en wat de prijs moet worden." Want, als die prijs door het reguleren van de markt te hoog wordt, dan kopen mensen hun joint alsnog in het zwarte circuit. Ook krijgt coffeeshoppersoneel cursussen in hoe ze moeten omgaan met gebruikers. "Coffeeshops zijn daarmee ook de voelsprieten van ons drugsbeleid."
Onderzoek dus, vindt Rigter. Maar eerst moet dit wietexperiment worden afgewacht. Legalisering zal dus zeker niet de komende vier jaar gaan plaatsvinden. Rigter: "In de meeste landen is het nog steeds verboden, dus wat mij betreft zijn we nog steeds voorloper. We zijn wel links en rechts ingehaald, maar wij doen het op een verstandige manier. Het duurt gewoon wat langer."
