In 2016 werd in Colombia een historisch vredesakkoord getekend met de rebellenbeweging FARC. Toch is de vrede in het Zuid-Amerikaanse land nu ver te zoeken: geweld en drugshandel zijn aan de orde van de dag, teleurgestelde guerrillastrijders hebben de wapens weer opgepakt.
De beelden gingen de wereld over: met een pen gemaakt van een kogel, werd vijf jaar geleden op 24 november in de Caribische stad Cartagena de vrede getekend. De toenmalige president van Colombia, Juan Manuel Santos, schudde zijn voormalige aartsvijand, rebellenleider van de FARC 'Timochenko', gebroederlijk de hand.
Tanja Nijmeijer
Colombia zou een nieuwe weg inslaan, na een gewapend conflict dat bijna zestig jaar duurde, 260.000 doden eiste en waarbij miljoenen Colombianen huis en haard moesten verlaten.
Dertienduizend strijders van de linkse guerrillabeweging FARC legden de wapens neer. Onder wie ook de Nederlandse Tanja Nijmeijer, die zich bij de FARC had aangesloten. Nijmeijer deed haar verhaal bij Jinek:
Tanja vocht in de jungle tegen de Colombiaanse regering
Maar bij de viering woensdag van het vijfjarig jubileum van het vredesakkoord, is het maar de vraag of er reden is voor feest. Want ook al is het op papier vrede, geweld is in Colombia nog steeds aan de orde van de dag.
In sommige gebieden gaat het zelfs slechter dan voor het vredesakkoord, ziet Colombia-kenner Joris van de Sandt van vredesorganisatie Pax. Dat komt volgens hem onder meer door een gebrek aan hervormingen en investeringen in landelijke gebieden waar de FARC tot 2016 de baas was. Terwijl daar wel afspraken over gemaakt zijn in het vredesakkoord.
'Vijanden van de vrede'
"Dat is vaak helemaal niet van de grond gekomen. Ook zijn er nauwelijks alternatieven gekomen voor het telen van drugsgewassen en schort het aan veiligheidsgaranties voor oud-strijders", zegt Van de Sandt. Een belangrijk struikelblok voor de uitvoering van het vredesakkoord is de huidige conservatieve regering in Colombia, die volgens Van de Sandt niet veel op heeft met deze erfenis van zijn voorganger Santos.
Honderden oud-strijders, mensenrechtenactivisten en sociale leiders zijn sinds de vrede doelwit geweest van afrekeningen. In juni werd een helikopter waar president Iván Duque inzat in de buurt van de Venezolaanse grens, volgens de regering beschoten door FARC-dissidenten. VN-baas Antonio Guterres die voor de het jubileum van het vredesakkoord naar Colombia reisde, waarschuwt voor de gevaren van de 'vijanden van de vrede'.
Uit onvrede met de uitvoering van het vredesakkoord hebben sommige oud-FARC-strijders de wapens weer opgepakt. "Velen zijn tussen wal en schip terechtgekomen en hebben het vertrouwen in het vredesproces opgezegd", zegt Van de Sandt. Driehonderd van hen zijn sinds het einde van het conflict vermoord.
Recordhoeveelheden drugs
Hij ziet dat oud-strijders niet genoeg worden begeleid en weinig kansen hebben om een nieuw leven op te bouwen. De schattingen van het aantal dissidenten lopen volgens Van de Sandt uiteen van 1500 tot 3000. "Zij houden nu vaak drugsroutes in stand en vechten niet meer uit ideologie."
De FARC financierde de strijd onder meer door belasting te heffen op de wijdverbreide cocaïnehandel in Colombia. Maar de ontwapening van de beweging heeft er niet voor gezorgd dat dit minder is geworden. De afgelopen jaren worden er juist recordhoeveelheden drugs geproduceerd.
Drugskartels
In gebieden waar de FARC vertrokken is, hebben drugskartels nu vaak vrij spel. Het neerleggen van de wapens door de rebellen heeft zo een boost gegeven aan de drugshandel, ziet Van de Sandt.
Vorige maand werd de leider van het beruchte drugskartel Clan del Golfo, Dario Antonio Usaga, die bekendstaat als Otoniel, opgepakt. Hoewel het kartel in een groot deel van het land actief is en honderden tonnen cocaïne per jaar vervoerde, is de verwachting dat ook zijn arrestatie weinig impact zal hebben op de drugshandel.
Belangrijk voor het vredesproces zijn de Colombiaanse presidentsverkiezingen volgend jaar. Als de conservatieven winnen zal het vredesproces volgens Van de Sandt alleen nog maar meer tegenwerking ondervinden.
Terroristische organisatie
Als de progressieve kandidaat wint, kan het vredesproces volgens hem juist een nieuwe impuls krijgen. Vooral over instanties die nu aan waarheidsvinding doen rond het conflict, is Van de Sandt hoopvol.
De FARC is na het neerleggen van de wapens een politieke partij geworden, die nu 'Comunes' heet. Hoewel de beweging als onderdeel van het vredesakkoord tien parlementszetels kreeg, hebben maar weinig Colombianen bij verkiezingen op de beweging gestemd. De VS zou de FARC binnenkort van de lijst met terroristische organisaties willen halen.
