Het aandeel vrouwtjesolifanten met slagtanden in de Mozambikaanse olifantenpopulatie is in vijftig jaar sterk afgenomen. Dat komt door de ivoorjacht van de vorige eeuw. "De vrouwtjesolifanten pasten zich aan."
Dit blijkt uit een Amerikaans onderzoek in het wetenschappelijk vakblad Science.
De onderzoekers bestudeerden het DNA van de olifanten. Hieruit bleek dat de slagtandloosheid wordt veroorzaakt door een mutatie op het X-chromosoom.
Genetische mutatie
Vrouwelijke olifanten hebben twee X-chromosomen, mannetjes maar één - net zoals bij mensen dus. De mutatie die slagtandloosheid veroorzaakt, is dodelijk voor mannelijke kalfjes voor ze geboren zijn. Doordat vrouwtjes een tweede X-chromosoom hebben blijven zij leven, ook als ze de mutatie bij zich dragen en dus geen slagtanden hebben.
Menno Schilthuizen, evolutiebioloog bij Naturalis Biodiversity Center en hoogleraar aan de Universiteit Leiden, vindt het onderzoek interessant. "Het is al even bekend dat slagtanden beginnen te verdwijnen bij olifanten, maar het is de eerste keer dat het zo op genetisch niveau is onderzocht."
Deze mutatie komt voort uit de stroperij. Tijdens de burgeroorlog in Mozambique van 1977 tot 1992 vond veel ivoorjacht plaats. Door het verkopen van slagtanden kon namelijk de oorlog betaald worden. In die tijd nam de hoeveelheid olifanten in het nationale park Gorongose af met zo'n 90 procent.
Uit het onderzoek blijkt dat 18,5 procent van de vrouwtjesolifanten voor de oorlog geen slagtanden had, na de oorlog ging het om 50,8 procent. Bijna drie keer zoveel als voor de oorlog.
'Schokkend snelle reactie'
Waar slagtanden eerder handig waren om te overleven, om bijvoorbeeld voedsel te vinden, werd de overlevingskans van olifanten in de oorlog juist groter als ze géén slagtanden hadden. "De vrouwtjesolifanten pasten zich dus aan de nieuwe omstandigheden aan", legt Jacintha Ellers uit. Zij is hoogleraar evolutionaire ecologie aan de VU. "Het is schokkend dat er zo snel een reactie is op de invloed van mensen."
Olifanten zijn niet de enige dieren die zich genetisch aanpassen aan de mens. "Het gebeurt voortdurend dat dieren zich aanpassen aan mensen", weet Schilthuizen. "Zo worden kabeljauwvissen bijvoorbeeld steeds kleiner door overbevissing."
Bekijk ook: Moeder van verdwaald olifantje mogelijk gevonden via DNA-onderzoek
Deze verandering brengt - naast het niet hebben van slagtanden - ook andere gevolgen met zich mee. "Als een groot deel van de populatie straks geen tanden meer heeft, moeten ze op een andere manier zoeken naar voedsel. Dat heeft invloed op de plantengroei en het landschap." Olifanten trekken met hun slagtanden bijvoorbeeld hele bomen omver. "Als een deel van de populatie dat niet meer kan, verandert het landschap."
Ook zonder slagtanden eten
Het niet hebben van slagtanden betekent niet gelijk dat een olifant omkomt van de honger, zegt evolutiebioloog Schilthuizen: "Slagtandloze vrouwtjes worden gewoon volwassen en krijgen ook kalfjes. Ze kunnen dus ook zonder slagtanden aan eten komen." Ellers legt uit dat olifanten goed zijn in voedsel zoeken. "Misschien passen ze zich aan in wat ze nu eten, of werken ze meer samen met mannetjes die nog steeds slagtanden hebben."
Vrouwtjesolifanten zullen hun slagtanden niet voorgoed kwijt zijn, verwachten Ellers en Schilthuizen. Alleen als mensen in Mozambique volop blijven stropen, kan de evolutie doorzetten, legt Schilthuizen uit. "Als er minder of niet meer gejaagd wordt, zoals nu het geval is, stabiliseert de hoeveelheid vrouwtjes zonder slagtanden, en kunnen we terug gaan naar de oude situatie voor de stroperij. Zolang het slagtand-DNA er nog is, kunnen de slagtanden bij vrouwtjesolifanten weer terugkomen."
Ook Ellers denkt dat de verandering niet blijvend is. "Nu de overlevingsdruk weer minder is, is mijn verwachting dat de slagtanden uiteindelijk weer terugkeren."
