De Russische oppositieleider en vorig jaar vergiftigde Poetin-criticus Aleksej Navalny moet vandaag voor de rechter verschijnen. Er hangt hem jaren celstraf boven het hoofd in onder meer een stokoude corruptiezaak. "Navalny is nu echt een serieuze bedreiging voor Poetin", zegt Rusland-deskundige Bob Deen.
Even snel, wie is Navalny ook alweer?
Navalny is al jaren de luis in de pels van het Kremlin. Hij vecht ruim tien jaar tegen corruptie in Rusland en schroomt niet om hooggeplaatste Russen, die veelal in luxe leven, persoonlijk aan te vallen. Zo zette hij in 2017 Dmitri Medvedev in zijn hemd met een kritische video waarin te zien was hoe de destijds premier een landgoed van 78 miljoen euro cadeau kreeg.
Later ging hij ook de politiek in en kwam zo verder in het vizier van president Vladimir Poetin. Sindsdien werd hij talloze keren opgepakt en kort vastgehouden. Maar Navalny werd pas echt wereldberoemd toen hij afgelopen zomer werd vergiftigd met het zenuwgif novitsjok. Er zijn stevige aanwijzingen en zelfs een door Navalny uitgelokte bekentenis dat de Russische geheime dienst FSB achter deze aanslag zat.
Bekijk ook: Poetin-vijand, corruptiebestrijder en nationalist: dit is Aleksej Navalny
Waarom staat hij vandaag voor de rechter?
Er loopt inmiddels een hele reeks aan aanklachten tegen Navalny. Voor vandaag staat eerst een zaak van zeven jaar geleden op de rol, toen Navalny en zijn broer door de Russische autoriteiten werden veroordeeld voor oplichting van het Franse cosmeticabedrijf Yves Rocher.
Die veroordeling was onterecht, oordeelde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in 2017. De twee broers zijn volgens het Hof oneerlijk behandeld en moeten een schadevergoeding krijgen. Uiteindelijk kreeg Navalny in zijn thuisland toch 3,5 jaar voorwaardelijk celstraf, met meldplicht.
Nu dreigt die voorwaardelijk celstraf alsnog te worden omgezet in echte celstraf. Dit omdat Navalny zich niet tijdig meldde door zijn 'verblijf in het buitenland', terwijl hij in werkelijkheid voor zijn leven vocht in een Berlijns ziekenhuis na zijn vergiftiging. Deze maand keerde hij terug naar Rusland, waar hij direct werd opgepakt.
Is dat het enige wat hem ten laste wordt gelegd?
Nee, er is meer. Veel meer. Zo zou Navalny giften aan zijn anticorruptiefonds hebben verduisterd, waarvoor hij nog eens tien jaar cel kan krijgen. En dan zijn er ook nog twee smaadzaken tegen hem geopend: één door oligarch Jevgeni Prigozjin (beter bekend als de 'kok van Poetin') en één wegens het vermeende beledigen van een veteraan uit de Tweede Wereldoorlog, in een video waarin hij Poetins grondwetswijziging aanviel.
Daar blijft het mogelijk niet bij. Het regime heeft nog een oude zaak achter de hand. Dat is de zogeheten Kirovles-zaak, waarin Navalny werd beschuldigd van fraude via een staatsbosbedrijf. In die zaak kreeg hij in 2013 vijf jaar voorwaardelijke celstraf, een straf die ook al onderuit werd gehaald door het Europese Hof wegens een volledig gebrek aan bewijs. Ook deze straf kan in de toekomst wellicht nog worden omgezet in echte celstraf.
Waarom nu ineens al deze rechtszaken?
Dat komt omdat Navalny heeft aangetoond dat hij boze burgers op de been kan brengen, zegt Oost-Europa-onderzoeker Bob Deen van Instituut Clingendael. "De oudere zaken waren bedoeld om Navalny uit de politieke race te houden. Hij zat nooit lang in de cel. Maar nu wil het Kremlin hem toch langer opsluiten omdat een steeds grotere groep, overwegend jongere, Russen hem steunen. Maar een nog veel grotere groep steunt zijn strijd tegen corruptie."
Dat laatste komt mede door een beruchte video over het luxueuze 'Paleis van Poetin' die Navalny online liet zetten na zijn arrestatie. Deze video, waarin Navalny oproept tot protest, is inmiddels ruim honderd miljoen keer bekeken op sociale media.
Deen: "Die video heeft op een veel grotere schaal dan de video over Medvedev iets losgemaakt in Rusland. Tel daar de slecht draaiende economie en de coronacrisis bij op. Navalny is nu echt een serieuze bedreiging voor Poetin, die zelfs publiekelijk moest ontkennen dat het paleis van hem was. Tot voor kort noemde hij Navalny niet eens bij naam."
Hoe kijken andere landen naar dit proces?
Vooral Westerse leiders spreken zich hardop uit tegen de vergiftiging en arrestatie van Navalny. De Duitse bondskanselier Angela Merkel bezocht Navalny in het ziekenhuis in Berlijn, waar hij weken op de intensive care lag.
Wat volgde waren magere EU-sancties tegen zes Russische functionarissen en een onderzoeksinstituut. Maar echt in actie komen Merkel en co niet. Volgens critici is dat wegens economische belangen bij gaspijpleiding Nord Stream 2, die gas van Rusland naar Duitsland moet transporteren.
Bekijk ook: Binnengluren bij Poetin: een casino en een paaldanskamer
Premier Mark Rutte noemde de vergiftiging van Navalny begin september 'volstrekt onacceptabel' en omschreef hem eerder een 'zeer moedig man'. Nederland zegt nieuwe sancties tegen Rusland te steunen wegens Navalny's arrestatie, maar is daarvoor sterk afhankelijk van grotere landen.
De Duitse regering wil, net als de VS en Frankrijk, dat Navalny wordt vrijgelaten. Maar de EU-landen kunnen het onderling niet eens worden over nieuwe sancties. Daarbij ligt de bal bij Duitsland, zegt onderzoeker Deen. "De grote vraag is: wat gebeurt er met Nord Stream 2? De VS en Frankrijk zijn tegen, maar tot nu toe hebben de Duitsers zich verzet. Door alle straatprotesten, het politiegeweld en het proces tegen Navalny wordt dat steeds moeilijker."
