Het is precies 65 jaar geleden dat de Amerikaanse Rosa Parks weigerde haar zitplaats in de bus af te staan aan een witte man. Ze werd een belangrijk symbool in de strijd tegen racisme, en geldt ook vandaag de dag als rolmodel voor de huidige generatie activisten.
Parks groeide op in Montgomery, Alabama, in een tijd dat zwarte mensen wettelijk verplicht waren op te staan voor witte passagiers in het openbaar vervoer. Parks was daar klaar mee en bleef zitten. De politie werd erbij geroepen en gaf haar een boete van 10 dollar. Die weigerde ze te betalen en Parks werd daarom gearresteerd.
Busboycot
"Ze was duidelijk iemand die risico durfde te nemen", vertelt historicus en Amerikanist Sara Polak. "Ze kon net zo goed ergens anders gaan zitten, maar in naam van rechtvaardigheid en antiracisme koos zij er voor om zich te laten oppakken en om in de gevangenis te belanden. Er zijn heel veel mensen die ook verandering wilde, maar niet de moed konden opbrengen."
Het voorval kwam terecht bij burgerrechtenactivist Martin Luther King, die opriep tot een boycot. "Dat was erg succesvol", zegt Polak. "Zwarte Amerikanen stonden extra vroeg op om naar hun werk te lopen, in plaats van dat zij de bus namen. Zo deelden ze een grote klap uit aan het vervoersbedrijf, dat na ruim een jaar bijna failliet ging."
"Toch is het makkelijk om te denken dat enkel dit moment de verandering in gang zette", benadrukt Polak. Er waren in de jaren daarvoor ook al tekenen van verzet, legt ze uit.
Rassenscheiding
"Parks haar actie volgde na een belangrijke uitspraak van het Amerikaanse Hooggerechtshof, dat in 1954 een einde maakte aan de rassenscheiding op scholen. De zuidelijke staten legitimeerden die scheiding door te zeggen dat de scholen weliswaar verdeeld maar gelijk waren. Daar ging het hof niet in mee. Het leidde tot een nationale discussie, waarna kort daarna het incident met Parks volgde. Toen sloeg de vlam in de pan."
Voor Parks was het niet de eerste keer dat ze opkwam voor haar rechten: al jaren ervoor was ze actief in de NAACP (National Association for the Advancement of Colored People). Na haar protest in de bus verloor Parks haar baan en kreeg ze doodsbedreigingen, waardoor ze gedwongen werd om begin jaren 60 naar Detroit te verhuizen.
Haar actie leidde uiteindelijk tot een einde aan rassenscheiding in het openbaar vervoer, een belangrijke overwinning in de strijd voor burgerrechten van zwarte mensen. Ook Martin Luther King en de Amerikaanse Burgerrechtenbeweging werden nationaal bekend.
In 1964 werd dankzij hun inzet de Wet op de Burgerrechten aangenomen, waardoor rassenscheiding in openbare gelegenheden verboden werd.
Boegbeeld voor huidige activisten
Parks is nog altijd een belangrijk boegbeeld voor de huidige activisten, zegt Polak. "Ook nu zet een groep Amerikanen de Black Lives Matter-demonstranten weg als wetteloze types, die vooral relschoppen. De activisten stellen dat Rosa Parks destijds ook zulke reacties kreeg. Toen vonden ze Parks een provocateur, nu ziet iedereen haar als de vrouw die heeft bijgedragen aan een grote stap voorwaarts. BLM stelt dat over 65 jaar over hen ook zo zal worden gedacht."
Activisten over Parks: 'Ze is een heldin'
Ook voor Nederlandse Black Lives Matterdemonstranten is Rosa Parks nog altijd belangrijk.
"Ze is een heldin", zegt Britt-Marie van der Drift. Britt-Marie deed eerder dit jaar mee aan het Black Lives Matterprotest in de Bijlmer. "Ze is ontzettend belangrijk geweest voor de burgerrechten en voor gelijke kansen. Zij vormde mede de basis voor waar zwarte mensen en mensen van kleur nu staan."
Wat Britt-Marie mooi vindt aan Parks' voorbeeld is dat het heel veel effect kan hebben als je opkomt voor jezelf in alledaagse situaties. "Meer dan je in eerste instantie denkt. Het zijn vaak de kleine dingen, die ogen als iets kleins, die een enorme heldendaad zijn. Ik vind het ontzettend sterk dat zij destijds niet haar plek heeft afgestaan. Daar is veel moed voor nodig geweest."
Nalatenschap
Naomie Pieter (30) demonstreerde dit jaar ook, op de Dam. Ze is een van de motoren achter de Black Lives Matterdemonstraties in Nederland. "Ik denk dat we nog steeds profijt hebben van de nalatenschap van Rosa Parks en de burgerrechtenbeweging. Haar actie zorgde voor een sneeuwbaleffect."
Naomie benadrukt wel dat Parks niet alleen stond. "Er was een collectieve beweging. Dit rust op de schouders van veel zwarte vrouwen die hebben bijgedragen aan haar actie en strijd."
'Tegen shit ingaan'
Voor Naomie laat Parks' actie zien "dat je tegen shit in kunt gaan." Hoe groot, pijnlijk of moeilijk dat ook kan zijn. "Je kunt tegen een groot systeem ingaan, ook al lijkt de macht soms zo groot, gecompliceerd, gewelddadig. Slavernij, apartheid. Dat waren grote systemen waarvan we dachten dat ze zouden blijven. Parks' actie laat zien: dit is geen traditie, niemand zal mij vertellen dat ik ergens niet mag zitten want de wereld is van ons allemaal."
Er is ook een trieste kant. "Denkend aan waar zij voor vocht maakt het ergens pijnlijk dat we voor dezelfde rechten moeten vechten. Niet om die plek in de bus, maar om deel te nemen in de maatschappij."
Bekijk ook: Zo ontstond Black Lives Matter
Ook Parks haar manier van demonstreren is nog altijd van invloed, zegt Polak. "Als de huidige burgerrechtenbeweging iets geleerd heeft van Rosa Parks (en Martin Luther King etc.), dan is het het belang van geweldloos protest. Dat is echt een mantra uit die periode die BLM nog steeds hoog in het vaandel heeft."
Begrafenis
Toen ze in 2005 op 92-jarige leeftijd stierf, was ze de eerste vrouw die werd opgebaard in de zogenoemde Rotunda van het Capitool, waar belangrijke Amerikaanse leiders zoals Abraham Lincoln en John F. Kennedy eerder werden opgebaard. Duizenden mensen kwamen eropaf, en nog meer mensen bezochten haar begrafenis in Detroit.
