Het is wereldwijd voor honderdduizenden mensen met mentale problemen een harde realiteit: vastgeketend worden door familieleden omdat ze geen raad met je weten. Human Rights Watch deed er grootschalig onderzoek naar. "Sommigen hangen jarenlang vast aan een ketting en krijgen amper eten of drinken."
Stukje bij beetje schuifelt Oluwasegun door de kleine ruimte. Echte stappen kan hij niet zetten. Een stevige zwarte ketting hangt strak om zijn voeten. Inmiddels al vijf maanden lang.
"Het doet pijn wanneer ik loop", zucht de Nigeriaanse gevangene voor wie er nog geen uitweg in zicht is. Het leven in gevangenschap heeft z'n sporen zichtbaar nagelaten. Fysiek en mentaal.
Terwijl Oluwaseguns mentale problemen voor zijn familie juist de reden waren om hem vast te laten ketenen. Het is een fenomeen dat wereldwijd vooral in minder ontwikkelde regio's voorkomt. Plekken waar er amper voorzieningen zijn om mensen met psychische problemen te helpen.
Religieuze centra
Vanwege het gebrek aan moderne en effectieve hulpmiddelen zetten families oude tradities in of zoeken ze hulp bij religieuze centra. Net als duizenden anderen zit ook Oluwasegun opgesloten in zo'n centrum.
Ze worden gerund door priesters en andere gelovigen. Plekken waar het lijkt of de tijd jarenlang heeft stilgestaan. Gevangenen krijgen er kruidenmengsels toegediend in plaats van medicijnen. Of worden 'geheeld' met behulp van bijbelteksten en liederen.
Het zijn behandelingen die overduidelijk een averechts effect hebben. Maar volgens Kriti Sharma, onderzoekster van Human Rights Watch, worden ze tot op de dag van vandaag nog op een enorme schaal toegepast.
"De ene gevangene leeft nog erbarmelijker dan de andere", vertelt ze via Skype aan RTL Nieuws. "Velen dragen geen kleding en krijgen amper voeding of water. Ze delen samen een emmertje om hun behoeften in te doen. Ook worden ze mishandeld en blijven ze jarenlang zonder pauze vastgeketend."
Het onderzoek van Human Rights Watch
De mensenrechtenorganisatie deed jarenlang onderzoek naar het fenomeen 'shackling', in het Nederlands vastketenen. Volgens de organisatie komt de praktijk in 60 landen voor in Azië, Afrika, het Midden-Oosten en Noord- en Zuid-Amerika.
Bij ons in Europa zijn er weinig gevallen gesignaleerd. Volgens de organisatie gaat het tot zo ver bekend alleen om Rusland. Via gelekte beelden kwam de organisatie erachter dat er daar in een instituut mensen met mentale problemen werden vastgeketend.
10 jaar oud
De periode waarin mannen en vrouwen worden vastgehouden varieert van enkele uren tot vele jaren. Ook de leeftijden lopen erg uiteen, het jongste voorbeeld dat Human Rights Watch vond was tien jaar oud.
Van alle 60 landen waar het voorkomt heeft maar een handjevol het vastketenen van mensen verboden. Maar omdat de regels niet altijd actief gehandhaafd worden komt het ook in die landen nog steeds voor.
Eindelijk bevrijd
Om de erbarmelijke situaties in kaart te brengen reisde Sharma onder meer naar Kenia en Ghana. Maar het komt volgens haar in praktisch alle werelddelen voor. Zo zag ze zelf in Indonesië hoe veel families ervoor kiezen om hun gezinsleden vast te zetten.
"Achter de voordeuren van doodgewone huizen gaan de grootste drama's schuil", vertelt Sharma. "Ik zag woonkamers waar gezinsleden aan het eten waren terwijl naast hen een familielid met een ketting om zijn been voor zich uit zat te staren. Mensonterend."
Mensen kunnen geen kant op
Of ze bij die ontmoetingen niet zelf de sloten wil openbreken? "Omdat families er vrijwillig voor kiezen is dat geen blijvende oplossing", zegt Sharma. "Die mensen kunnen na een vrijlating geen kant op en omdat er amper fatsoenlijke gezondheidszorg is raken ze nog verder in de problemen."
Tussen alle schrijnende situaties zitten soms ook lichtpuntjes. Zo ontmoette Sharma in 2014 Sodikin. Hij zat toen al acht jaar opgesloten in een schuurtje naast het huis van zijn familie. "Maar een project van de Indonesische overheid rond mentale gezondheid bleek zijn redding."
Terug bij af
Sodikin kreeg door die hulp de benodigde mentale begeleiding. "Zijn familie zag daardoor hoe hij volledig opbloeide", vertelt Sharma. "Toen hij als kleermaker ging werken liet hij helemaal zien een volwaardig onderdeel van de gemeenschap te kunnen zijn."
Volgens Sharma is het des te pijnlijker dat het coronavirus de ontwikkeling van Sodikin en vele anderen weer volledig terugdraaide. "Door de pandemie hebben veel overheden de steun voor dit soort projecten stopgezet. De familie van Sodikin besloot helaas om hem weer vast te ketenen."
Het laat volgens de onderzoekster zien dat overheden de sleutels van de honderdduizenden sloten in handen hebben. "We roepen ze op om juist nu door te zetten met de mentale hulp in afgelegen gebieden. Alleen zo kan er voorgoed een einde worden gemaakt aan deze onmenselijke praktijken."
