In Bulgarije wordt vandaag opnieuw massaal geprotesteerd tegen corruptie. Dat gebeurt ook met geld dat het Zuidoost-Europese land al jaren krijgt van de EU. Waar komt dit geld vandaan en hoe kan het dat ermee wordt gefraudeerd? Zes vragen en antwoorden.
1. Waarom krijgt Bulgarije geld uit Brussel?
Bulgarije is sinds 2007 lid van de EU. Net als de 26 andere lidstaten moet het land jaarlijks een bijdrage leveren aan het gezamenlijke budget. Dat geld wordt vervolgens weer verdeeld in de vorm van subsidies en beleidsprogramma's.
Omdat Bulgarije een van de armste landen van de EU is, ontvangen de Bulgaren meer dan ze betalen uit dit budget. Zo krijgt het land geld uit zogeheten structuur- en investeringsfondsen, bedoeld om economische ongelijkheid binnen Europa te verkleinen.
Bulgarije krijgt jaarlijks ruim 2 miljard euro overgemaakt uit Brussel. Dat bedrag loopt bovendien de komende jaren op in de nieuwe meerjarenbegroting (2021 tot 2027). Bulgarije krijgt in die periode bijna 29 miljard euro.
2. Waar gaat dat geld allemaal naartoe?
Het EU-geld is bedoeld om Bulgarije helpen te ontwikkelen. Het geld gaat daarom naar zaken als landbouw, onderwijs, werkgelegenheid en de aanleg van wegen, bruggen en metrolijnen.
Het doel is om zo voor meer welvaart voor de bevolking te zorgen, vooral in de sterk achtergebleven regio's. Daarbij gaan honderden miljoenen euro's naar de steun voor boeren en vissers.
3. Hoe kan fraude gepleegd worden met EU-geld?
Dat gebeurt op allerlei manieren. Een bekend recept is het opstellen van een valse begroting voor een bouwproject, door die veel duurder in de boeken te zetten en de overgebleven buit te verdelen.
Of een spookproject dat nooit wordt uitgevoerd, vertelt advocaat Nikolay Hadzhigenov, een van de protestleiders van vandaag. "Er zijn in Bulgarije welgeteld twee snelwegen, die in verschrikkelijke staat zijn, terwijl deze wegen meerdere malen zijn gefinancierd door de EU. Maar 90 procent van de subsidies is in de zakken van politici verdwenen en de wegen zijn nu al nagenoeg onbruikbaar en beschadigd."
Zo jaagt Bulgarije het EU-geld erdoorheen
Een ander voorbeeld is een Europees programma voor de ontwikkeling van het Bulgaarse platteland. Dit geld (zo'n 76 miljoen euro) was bedoeld voor honderden toeristenverblijven, maar bleek achteraf deels gebruikt voor de bouw van privéhuizen.
Burgers zijn corruptie zat
Of het nieuwe stadscentrum van het stadje Vidin. "Van het oorspronkelijke project is slechts een bankje en een zwaar uitgeklede rotonde gerealiseerd, terwijl de subsidies zijn verstrekt voor het volledige project. En de lijst is pijnlijk lang", zegt Hadzhigenov.
Volgens hem komen alleen de mensen die trouw zijn aan de overheid en de politieke macht in aanmerking voor EU-geld. Veel burgers zijn dat zat en protesteren de laatste weken bijna dagelijks op straat.
4. Hoeveel betaalt Nederland eigenlijk aan Brussel?
Nederland is rijker dan de meeste EU-landen en draagt daarom meer bij aan het EU-budget dan het krijgt. In 2018 ging het om 7,9 miljard euro en vorig jaar om 8,4 miljard euro. Wel heeft ons land nog een jaarlijkse korting van 1 miljard afgedwongen. En die korting stijgt vanaf volgend jaar zelfs naar 1,92 miljard.
Maar er is een belangrijke kanttekening. Nederland profiteert als exportland – zeker in vergelijking met een land als Bulgarije – volop van de interne markt en de euro. Bulgarije wil de euro ook graag invoeren, maar wacht nog op goedkeuring.
5. Wie controleert of al dat geld goed wordt besteed?
Het toezicht ligt in eerste instantie bij de landen zelf. Zij moeten rapporteren over de voortgang van een project. Maar veel lidstaten – waaronder ook Bulgarije – doen in de praktijk maar weinig om fraude aan te pakken, concludeerde de Europese Rekenkamer vorig jaar nog. Er is vaak geen enkele controle of beleid.
Er zijn wel EU-instanties die soms in actie komen, zoals het Europees bureau voor fraudebestrijding (OLAF). "Als er aanleiding tot een onderzoek is, zullen zij dat doen en advies uitbrengen aan de Europese instellingen en de lidstaten", zegt Jeroen Lenaers, Europarlementariër voor het CDA. "Soms neemt het Europees Parlement het heft in eigen handen als er meer informatie nodig is."
OLAF krijgt eind dit jaar hulp. Er komt namelijk een Europees Openbaar Ministerie (EOM) dat fraude met EU-gelden en corruptie gaat aanpakken.
6. Zien we ooit nog iets terug van het misbruikte EU-geld?
Soms wel, maar vaak ook niet. Het is gebruikelijk om onterecht ontvangen gelden in te houden bij toekomstige fondsen. Ook eiste de Europese Commissie 17,4 miljoen euro terug van de Tsjechische premier Andrej Babis, die EU-geld naar zijn eigen bedrijven doorsluisde.
Maar het daadwerkelijk laten terugbetalen van EU-geld door een land blijkt lastig, zegt Europarlementariër Lenaers. "Het terugstorten is in theorie mogelijk, maar er zitten in de praktijk vaak nog veel haken en ogen aan. Zo is het moeilijk om hard te kunnen maken dat er voldoende basis is om een procedure voor terugvordering te starten."
