Op deze dag 100 jaar geleden werd de Verenigde Staten drooggelegd. Op 17 januari 1920 trad een aanpassing van de grondwet in werking, die de productie en verkoop van alcohol aan banden legde. Het totaalverbod kwam er omdat het drankgebruik uit de hand liep. Ook nu drinken we stevig. Zou een nieuwe drooglegging een goed idee zijn?
Waarom werd de drooglegging ingevoerd?
Door de industrialisatie eind 19de eeuw begonnen Amerikaanse steden snel te groeien. De fabrieksarbeiders leefden in slechte omstandigheden in krottenwijken. Kort gezegd: met het geld dat ze verdienden zopen ze hun ellende weg en als ze eenmaal dronken thuis kwamen, sloegen ze de boel kort en klein.
"Omdat het de spuigaten uitliep kwam er een beweging op gang om de arbeiders, vaak immigranten, wat beschaving bij te brengen", vertelt historicus en amerikanist Maarten Zwiers, verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. "Vrouwen speelden hierbij een belangrijke rol. Ze zetten zich in voor armoedebestrijding van de bevolking en wilden verpaupering van de steden tegengaan. Zij zagen alcohol als een belangrijk onderdeel van het kwaad."
Er was ook een anti-Duits sentiment in die periode. Duitsland had net de Eerste Wereldoorlog verloren en veel brouwers waren van Duitse afkomst (bijv. Anheuser-Busch). Van het graan dat werd gebruikt voor de productie van bier kon ook voedsel gemaakt worden, zo was de gedachte. Zo ontstond een momentum voor de drooglegging, in het Engels 'prohibition' genoemd.
Was de 'prohibition' een succes?
Nee, niet bepaald. Het algehele alcoholverbod zorgde voor grote problemen in de samenleving. Er ontstond een enorme illegale markt en de criminaliteit vierde hoogtij. Dit is de tijd van gangsters zoals Al Capone, die steden als Chicago en New York in hun broekzak hadden.
De illegale drank, ook wel 'moonshine' genoemd, was veel slechter van kwaliteit. Whisky jaren laten rijpen kon eigenlijk niet vanwege de kans op inbeslagname. Dus werd er bij goedkope alcohol allerlei rotzooi gegooid. Soms dode dieren, om zo de smaak te laten lijken op het origineel. Mensen werden er ziek van. Zwiers: "Het kostte ook enorm veel geld voor de overheid. Je hebt een enorme politiemacht nodig om de drank op te sporen. Daarnaast loop je als overheid accijnzen mis."
Roaring Twenties
Na dertien jaar was het gedaan en werd het alcoholverbod teruggedraaid. Door de drooglegging was men zich wel bewust van de negatieve kanten van alcoholgebruik. In de eerste periode na de drooglegging werd er minder gedronken.
De jaren 20 worden ook wel de 'Roaring Twenties' genoemd. Dat had niet alleen te maken met de illegale drank. Ondanks het verbod was het een vrije periode, zeker in de stad. De economie groeide, cultuur bloeide en vrouwen vochten zich vrij. In illegale kroegen ('speakeasies') luisterden ze naar jazz en dronken ze cocktails, uiteraard mét alcohol.
Hoe was de situatie in Nederland?
Een totaalverbod zoals in de Verenigde Staten hebben wij niet gekend. Maar in dezelfde periode had je in Nederland ook een beweging om alcoholgebruik uit te bannen. Je had verschillende verenigingen die voor een totaalverbod waren en zelf geen druppel dronken. Wie zich aansloot was dan, zoals ze dat noemden, lid van de blauwe knoop.
Zwiers: "Zo werden in Drenthe bijvoorbeeld veenstekers opgeroepen de jenever te laten staan. Ook hier kwam dat voort uit de overtuiging om het leven van de arbeider te verbeteren."
Na de Tweede Wereldoorlog, en vooral vanaf de jaren zestig, toen de welvaart steeg, begonnen we in Nederland flink te drinken, vertelt Tom Bart van Jellinek. De piek lag eind jaren zeventig. Daarna nam het wel wat af, maar het gaat langzaam. Zie ook de grafiek hieronder.
"Het is nog altijd fors", zegt Bart. "Ongeveer 80 procent van de Nederlanders drinkt wel eens. Als je kijkt naar de wereld, wordt vooral in het Westen veel alcohol gedronken. Nederland hoort daar dus ook bij."
Alcoholverkoop
Zou drooglegging anno 2020 werken?
Bart van Jellinek is duidelijk: "Dat lijkt me geen goed plan, dat blijkt wel uit alle ervaringen uit Amerika." Een alcoholverbod ziet hij niet als oplossing. "Maar de verkoop mag wel strakker geregeld worden. Je koopt nu een sixpackje bier voor twee euro." Hij vindt dat de overheid hogere prijzen zou moeten instellen en minder reclame moet toestaan. "Dat zijn dingen die werken."
Ook Zwiers denkt niet dat het dit keer wel zou werken. Het draagvlak is er nu niet. "De sociale problemen toen waren veel groter. Het verbod kwam er om de arbeider te helpen. Dat argument gaat nu minder op."
Volgens de historicus moet je lessen trekken uit het verleden. "Dat is een belangrijke reden waarom wij de geschiedenis bestuderen. Het blijkt dat je mensen moeilijk een moraal kan opleggen. Ze worden gewoon creatief. Mensen willen af en toe en borrel."
