De brexitdeal die premier Theresa May heeft gesloten met de EU is vanavond ongenadig hard onderuit geschoffeld in het Britse parlement. Daardoor wankelt de positie van May en lijkt het brexitakkoord ten dode opgeschreven. "Dit is een verpletterende klap voor de brexitstrategie van Theresa May."
Slechts 202 parlementariërs stemden gisteravond voor de brexitdeal en een overweldigende meerderheid van 432 volksvertegenwoordigers stemde tegen.
Te weinig steun om te onderhandelen
Die cijfers maken de nederlaag niet alleen psychologisch groot, maar zorgen er ook voor dat het bereiken van een akkoord extreem ver weg is.
"Dit is een verpletterende klap voor de brexitstrategie van Theresa May", zegt correspondent Melle Garschagen. "Ze verloor met nog meer stemmen dan de meest pessimistische analisten vooraf hadden verwacht. Meer dan 115 van haar eigen partijgenoten stemden tegen."
De inschatting was dat als de deal enkele tientallen stemmen te weinig zou krijgen, May mogelijk met een kans van slagen terug zou kunnen reizen naar Brussel om toch nog wat gedaan te krijgen. Nu er zo weinig steun blijkt te zijn, lijkt dat onbegonnen werk.
Morgen meteen vertrouwensstemming
Dat heeft meteen de positie van May zo zwak gemaakt, dat ze zojuist zelf voorstelde om een vertrouwensstemming te houden over haar eigen regering. Die wordt morgen ingediend door oppositieleider Jeremy Corbyn en meteen behandeld.
"Het zal erom spannen", denkt Garschagen. "De gedoogpartner van May, de Noord-Ierse unionisten, steunen haar vooralsnog. Ook zullen aanvankelijk weinig partijgenoten van May bereid zijn de regering te laten vallen, want dat betekent dat er verkiezingen komen."
Dat is wel een enorm risico. "Maar als May een zwak optreden heeft morgen kan ze zo maar het laatste beetje vertrouwen van de Tories verspelen", zegt hij.
Drie dagen voor plan-B
Als May het vertrouwen van het parlement nog blijkt te hebben, moet ze keihard aan de bak. Binnen drie parlementaire werkdagen, dat wil zeggen uiterlijk maandag, moet er een plan B komen.
Dat gaat zeker niet gebeuren. Een aangeslagen premier May kondigde na de stemming aan dat ze gaat overleggen met alle partijen in het parlement over een mogelijke uitweg.
Op papier zijn er nu een aantal mogelijkheden: nogmaals proberen dezelfde deal met kleine aanpassingen er doorheen te krijgen, een harde brexit zonder deal, geen brexit, een hele zachte brexit, een referendum of het installeren van een nieuwe regering, eventueel – maar niet noodzakelijk – na nieuwe verkiezingen.
Order! Order! Dit was het beslissende moment van de stemming
No deal
Als er niets gebeurt nu, is de uitkomst duidelijk. Dan stevenen we af op een ongecontroleerde, harde brexit op 29 maart. Een deel van de Conservatieve brexithaviken juicht dat toe, maar een overgrote meerderheid van het parlement ziet dat als een doemscenario.
Als dat vermeden moet worden, dringt de tijd. En het is maar de vraag of er genoeg te halen is in Brussel. De EU zegt al maanden dat er aan de tekst van de deal niets meer gaat veranderen en dat dit het maximaal haalbare is, in het licht van de eisen van de Britten.
List
"EU-landen kunnen natuurlijk altijd een nieuwe list bedenken", zegt politiek verslaggever Fons Lambie. "Uitstel is mogelijk. Opnieuw praten over de deal kan ook, maar EU-landen geven aan dat er nauwelijks aanpassingen mogelijk zijn. Alles hangt af van welke koers de Britten nu kiezen."
De Britse minister van gezondheid, Matthew Hancock, zei tegen de BBC dat de regering May toch zal proberen om opnieuw te onderhandelen met de EU en de deal deels open te breken. Hij denkt dat dit kans van slagen heeft en dat zelfs de brexitdatum van 29 maart niet hoeft op te schuiven. "We weten dat de EU snel kan onderhandelen."
Maar in Brussel heerst scepsis, weet Lambie: "Politici en diplomaten in heel Europa vragen zich af: als de Britse regering na zoveel onderhandelingen en debatten toch zo'n zware nederlaag lijdt, wat kan dan überhaupt op een meerderheid rekenen?"
Om dat te onderzoeken is volgens The Guardian een vertrouweling van May, Olly Robbins, in het geheim al bij parlementariërs aan het polsen geweest welke optie eventueel op steun zou kunnen rekenen, nu de deal is weggestemd.
Noorwegen
Een van de opties die zou worden bekeken, is het Noorwegen-model. Dat houdt in dat de Britten wel uit de Unie stappen, maar daar zeer nauw aan verbonden blijven.
In feite is 'Noorwegen' alles waar May de afgelopen jaren mordicus tegen was: onderdeel van de gemeenschappelijke markt en dus vrij verkeer van goederen, een douane-unie en vrij verkeer van personen horen daar namelijk bij. Lidmaatschap-light, zou je het kunnen noemen.
Tot nu toe dus onbespreekbaar, maar als het alternatief een harde brexit is, zouden veel conservatieven wellicht toch geneigd zijn om eieren voor hun geld te kiezen.
Verkiezingen, uitstel
Maar dan zou ook een groot aantal Labour-parlementariërs voor deze optie moeten voelen. Op zich ligt 'Noorwegen' een stuk dichter bij de brexit die Labour-leider Corbyn graag zou zien, maar hij onderhandelt liever zelf mee, als het even kan als premier.
Daarvoor moet May wel eerst het veld ruimen, morgen zal Corbyn daarvoor de eerste stap zetten met zijn motie van wantrouwen.
Als er nieuwe verkiezingen uitgeschreven moeten worden, zal het onmogelijk zijn voor een nieuwe regering om nog voor de brexitdatum tot enig akkoord te komen met de EU en dus zal er dan zeker uitstel gevraagd moeten worden.
De verwachting is wel dat de EU bereid is om voor verkiezingen of een nieuw referendum wat uitstel te verlenen. Ook als een deal binnen handbereik is, maar net niet op tijd af is, is uitstel een optie.
Nieuw referendum
Een andere optie die altijd onbespreekbaar is geweest voor May is een nieuw referendum. Daarmee zouden de kiezers zelf de brexit terug kunnen draaien.
Een tweede referendum is op papier een mogelijkheid om uit een impasse te komen, het volk zou bijvoorbeeld de keuze voorgelegd kunnen krijgen tussen de deal van May of geen brexit. Maar vanavond zei May nog dat een nieuwe volksraadpleging alleen maar zou zorgen voor 'meer verdeeldheid'.
Veel Labour-parlementariërs zouden graag een tweede referendum zien, maar Labour-leider Corbyn is daar nu juist weer geen voorstander van.
EU: De tijd raakt op
Ondertussen windt de voorzitter van de Europese Raad, Donald Tusk, er geen doekjes meer om. In een eerste reactie op Twitter na de stemming roept hij de Britten op om de hele brexit af te blazen.
"Als een deal onmogelijk is en niemand wil een no deal, wie heeft er dan eindelijk de moed om te zeggen wat de enige positieve oplossing is?"
Jean-Claude Juncker, de voorzitter van de Europese Commissie, doet op zijn beurt nog maar eens een waarschuwing de deur uit: "Het risico op een chaotische brexit is toegenomen vanavond", aldus Juncker. Hij roept de Britten op om zo snel mogelijk duidelijk te maken wat ze nu willen. "De tijd raakt op."
Waarom is deze deal zo onpopulair?
De deal die May samen met de EU heeft gesloten is eigenlijk nog maar het begin van de onderhandelingen. In de anderhalf jaar na de brexit moet het echte werk verricht worden. Tijdens deze overgangsperiode moeten de EU en het VK tot een nieuwe (handels)relatie komen.
In de deal zijn wel al een aantal andere dingen geregeld: de rekening die de Britten moeten betalen, de rechten van EU burgers in het VK (en omgekeerd) en de Ierse backstop.
Dat laatste is het grote struikelblok. De backstop is een noodoplossing die alleen in werking treedt als het VK en de EU bij de onderhandelingen over de toekomstige relatie geen manier verzinnen waarop de grens tussen Ierland (EU) en Noord-Ierland (VK) open kan blijven. In dat geval blijft het VK in een douane-unie met de EU en blijft Noord-Ierland qua regelgeving nog dichter tegen de EU aan schuren, zodat de grens toch open blijft.
Voor de meerderheid van de Britse politici is dat onverteerbaar, omdat dat zou betekenen dat de Britten voor onbepaalde tijd aan veel Europese regels moeten blijven voldoen. De backstop heeft namelijk geen einddatum: pas als er iets beters voor in de plaats komt, vervalt hij.
