De brexitdeal van premier May en de Europese Unie wordt zo goed als zeker weggestemd. En dan? Verkiezingen? Een nieuw referendum? Een nieuwe premier? Een ding is zeker: het wordt chaotisch.
Vandaag moet May dan eindelijk met de billen bloot. Vorige maand werd op het laatste moment de stemming over haar brexitdeal afgeblazen, maar nu – ruim een maand later – kan ze niet langer wachten.
Meerderheid tegen deal
Helaas voor May staan de zaken er nog bijna hetzelfde voor als in december. Nog steeds wil de meerderheid van het parlement de deal wegstemmen. Oppositiepartij Labour wil een hele nieuwe deal sluiten. Voor veel leden van de eigen Conservatieve partij en voor de Noord-Ierse gedoogpartij DUP blijft de Ierse backstop een breekpunt.
Backstop
In het brexitakkoord is een zeer controversiële clausule opgenomen, die ervoor moet zorgen dat de grens tussen Ierland en Noord-Ierland te allen tijde open blijft na de brexit, ook als de onderhandelingen over de toekomstige relatie de komende anderhalf jaar uitdraaien op een fiasco.
De noodoplossing is dat het Verenigd Koninkrijk in een douane-unie blijft met de EU. Noord-Ierland blijft dan dichterbij de Europese regels. Die douane-unie eindigt pas als er een andere oplossing is gevonden en heeft dus een open einde. Voor een meerderheid van de Britse politiek is dat een brug te ver.
En daarom dreigt de stemming over de deal morgen dus uit te lopen op een nederlaag. Wat daarna volgt is volstrekt onduidelijk.
Een greep uit de mogelijkheden: May ruimt het veld voor een andere Conservatieve leider, nieuwe verkiezingen, een harde (no deal) brexit, geen brexit, een nieuw referendum of een combinatie van verschillende opties.
Opnieuw naar Brussel
Opnieuw onderhandelen over de tekst van de deal was tot nu toe onbespreekbaar in Brussel. Het zou kunnen dat dat verandert als May op het nippertje verliest, zeg met enkele tientallen stemmen. Zowel in Brussel als in Londen kan dan het geloof ontstaan dat een deal toch mogelijk is met kleine wijzigingen.
Het wordt een heel ander verhaal als de deal wordt weggestemd met 100 of 200 stemmen verschil, denkt correspondent Melle Garschagen. Dan is heronderhandelen kansloos en is de deal echt dood.
Mogelijk brengt dat scenario toch beweging in de zaak. Op dit moment is er voor geen enkel alternatief een meerderheid, maar dat kan veranderen als er een optie afvalt. In dit geval de deal van May.
"Als de deal van tafel is, dan moeten er zo 150 stemmen opnieuw worden verdeeld", aldus Garschagen. Op die manier zou er toch een meerderheid voor een alternatief kunnen komen.
Nieuw referendum
Met het doembeeld van een no-deal brexit in het vooruitzicht zouden ook Conservatieve parlementariërs zich bijvoorbeeld kunnen scharen achter een hele zachte brexit, waarin het VK heel nauw verbonden blijft aan de EU. Of achter een nieuw referendum.
Het helemaal terugdraaien van de brexit is voor een overgrote meerderheid van het parlement geen optie, maar toch zouden vooral veel Labour-parlementariërs daar het meest blij mee zijn. Een tweede referendum zou een optie zijn om dat voor elkaar te krijgen, zonder dat de politiek verweten wordt de wil van het volk genegeerd te hebben.
Motie van wantrouwen
De kans op een nieuw referendum is niet groot, zeker met de huidige regering. Om dat te veranderen kan het parlement premier May wegsturen met een motie van wantrouwen. Tot nu toe durfde oppositieleider Jeremy Corbyn dat niet aan, omdat de meerderheid in het Lagerhuis zo’n motie niet wil steunen.
De verwachting is dat Corbyn zijn motie snel na de stemming over de deal toch naar voren zal brengen. Als May de stemming over de deal met dikke cijfers verliest, kan dat voor een aantal Conservatie parlementariërs of leden van gedoogpartner DUP reden zijn om toch een motie van wantrouwen te steunen.
Dat zal wel een hoop politieke moed vereisen, weet Garschagen: als Conservatieven een motie van wantrouwen in hun eigen leider steunen, is dat politieke zelfmoord.
Maar wat dan? Er kan een nieuwe premier worden geïnstalleerd zonder verkiezingen, als hij of zij en de nieuwe regering steun hebben van een meerderheid. May kan ook blijven zitten als zij binnen twee weken een nieuwe vertrouwensstemming wint.
Nieuwe verkiezingen
Lukt dat allemaal niet? Dan volgen nieuwe verkiezingen. En dan belanden we in een nieuwe zwarte doos. Na die verkiezingen zal een nieuwe regering opnieuw onderhandelen met de EU. Het is natuurlijk niet zeker dat die nieuwe regering wel een brexit weet uit te onderhandelen die op genoeg steun kan rekenen.
Bovendien dringt de tijd, en niet zo'n klein beetje. Op 29 maart moet alles getekend en afgehecht zijn, anders volgt er een harde brexit: zonder grensafspraken, zonder handelsafspraken, zonder afspraken over de rechten van burgers. Chaos.
Meer tijd
Ja, de brexitdatum ligt vast op 29 maart, maar die is niet in beton gegoten. Uitstel is mogelijk als andere EU-landen daar unaniem mee instemmen. Die hebben al laten doorschemeren dat te willen doen, maar wel onder strikte voorwaarden.
In grofweg drie situaties lijkt de EU bereid tot het verleggen van de deadline, vertelt politiek verslaggever Fons Lambie:
1) Als zicht is op een oplossing binnen de termijn van de verlenging
2) Als een nieuw referendum wordt uitgeschreven
3) Als nieuwe verkiezingen worden uitgeschreven
Maar zo'n eventueel uitstel kan niet al te lang duren. Een kleine twee maanden na de brexitdatum staan namelijk alweer Europese verkiezingen op de planning. Niemand wil zien dat de Britten nog verkiezingen moeten organiseren voor de EU, terwijl ze eruit willen.
Eindspel
Al met al zijn er veel opties en weet niemand hoe het eindspel eruit ziet. Als er nergens consensus over gevonden wordt, stevent het VK af op een harde, ongecontroleerde brexit.
Premier Rutte houdt inmiddels serieus rekening met dat scenario: "Waar ik bang voor ben is dat die bal maar naar het ravijn rolt, dat iedereen zegt: 'hij mag er niet invallen', maar dat hij er toch invalt eind maart."
De stemming over de deal vindt vanavond plaats in het Lagerhuis, naar verwachting tussen 20.00 uur en 22.00 uur Nederlandse tijd.
