Het zijn temperaturen die we hier in Europa (gelukkig) nog niet kennen, maar voor mensen in het Midden-Oosten bereikt de thermometer nu al de 50 graden. De rijkere bovenklasse zoekt de verkoeling op, maar voor miljoenen andere mensen valt er nauwelijks aan de hitte te ontsnappen, met alle gevolgen van dien. En dan dreigt het in de toekomst zelfs nóg heter te worden.
Extreme hitte van wel 50 graden Celsius teistert nu al landen als Iran, Saoedi-Arabië en Irak, maar in de toekomst kan de temperatuur daar nog verder oplopen, tot wel 60 graden Celsius, zegt klimaatwetenschapper Jos Lelieveld van het Max-Planck Instituut, die al jaren klimaatverandering in het Midden-Oosten onderzoekt. "Dat is een scenario waar we voor halverwege deze eeuw rekening mee moeten houden, met name in de steden."
De onderzoeker wijst op de vele factoren in de stad die zorgen voor nog hetere temperaturen, zoals de vele airco's. Binnenshuis zorgen die weliswaar voor verkoeling, maar op straat produceren ze juist extra warmte. Ook het asfalt en het beton van huizen absorberen zonnestralen en houden hitte vast. "Zo kan het in de stad al snel een paar graden warmer zijn", zegt Lelieveld.
Kloof tussen rijk en arm
RTL Nieuws-correspondent Olaf Koens denkt vooral aan het lot van de vele buitenlandse gastarbeiders in de regio. "Die worden overal ingezet, en hebben totaal geen rechten. We hebben zelf veel verhalen gemaakt over mensen die moeten zwoegen in de zon, tot ze er letterlijk bij neervallen. Na hun werk verblijven ze op locaties waar geen airco is."
Dat airconditioning lang niet voor iedereen is weggelegd, weet ook journalist Murad Abdo, die in het verscheurde Jemen woont. De afgelopen tijd gaan mensen in zijn stad Aden 's nachts de straat op, uit onvrede over hun situatie. "De zinderende hitte verzwaart hun lijden", vertelt hij. "En het totale gebrek aan steun van de overheid maakt het nog moeilijker om met deze hittegolven om te gaan."
Hoe gevaarlijk de hitte kan zijn, leggen we uit in onderstaande video:
Ziek, levenslang klachten of de dood: dit is het gevaar van oververhitting
Abdo vertelt dat in Jemen slechts een kleine politieke elite zich het genot van verkoeling kan veroorloven. Hetzelfde geldt voor generatoren, die in het land nodig zijn omdat de stroomvoorziening geregeld uitvalt. "Er is een aanzienlijke kloof hier, wat leidt tot grote frustratie. Met name kinderen en ouderen hebben het zwaar. In ziekenhuizen heb ik gezien hoe mensen lijden aan uitdroging en andere ziekten die gepaard gaan met de hittegolf."
Verstedelijking
Terwijl de steden steeds heter worden, neemt hun populatie tegelijkertijd toe. "In landen als Syrië is de landbouw voor een groot deel verwoest, en dus trekken mensen naar de stad. Het is begrijpelijk, maar eigenlijk maakt dat de situatie in de steden nog erger. Het is niet de plek waar je moet zijn."
Klimaatbestendig bouwen zit er veelal niet in, voegt correspondent Koens toe, die een paar jaar geleden de bouw van de nieuwe hoofdstad van Egypte bezocht, een megaproject. "Dat gebeurt zo goedkoop mogelijk, zo veel mogelijk vierkante meters bouwen."
Hoge luchtvochtigheid: 'Je schrikt je kapot'
Tel daar een hoge luchtvochtigheid bij op en je hebt een klimaat waarin je buiten amper kan functioneren. "Dat is heel oncomfortabel inderdaad. Als je in Qatar, Saoedi-Arabië of Koeweit bent, dan is het er extreem warm en extreem vochtig." Op het Arabische schiereiland loopt het luchtvochtigheidspercentage deze week op naar 90 procent, wat op plekken zorgt voor een gevoelstemperatuur van wel 55 tot 60 graden.
Olaf Koens weet hoe snel je in die hitte onwel kunt worden. "Je schrikt je kapot. Ik was met de auto onderweg in Qatar en wilde onderweg op een parkeerplaats even koffie halen. Na 100 meter in de buitenlucht sta je al te duizelen, je weet niet meer wat je moet doen."
Snellere opwarming
In het Midden-Oosten en ook rond het Middellandse Zeegebied verslechtert het leefklimaat volgens Lelieveld nog veel sneller dan op andere plekken. "Dat hebben we tot in detail geanalyseerd. We zien met name de afwezigheid van bodemvocht. De bodems kunnen niet afkoelen als er nauwelijks water is om te verdampen. En als het dan regent, houden de bodems het water veel minder goed vast. Niet voor niets dat de verwoestijning hier zo groot is."
Ook de verbeterde luchtkwaliteit speelt mee, vertelt de klimaatonderzoeker. "Dat is met name in Europa aan de hand. Door de strengere milieumaatregelen neemt de concentratie van aerosolen af. Die deeltjes weerkaatsen normaal het zonlicht, en hebben zo een koelende werking", zegt Lelieveld. Het heeft iets paradoxaals, geeft hij toe: doordat de lucht schoner wordt, verdwijnt ook het (vervuilde) zonnefilter boven het continent.
Catastrofaal
Journalist Murad Abdo in Jemen zucht als hij de vraag krijgt wat hij verwacht van de komende zomers. "Het kan catastrofaal worden", besluit hij. "De hitte zal denk ik leiden tot meer migratie, voedselonzekerheid en toenemende waterschaarste. Voor miljoenen mensen zullen bestaande problemen verergeren."
Om het tij te kunnen keren benadrukt Lelieveld het belang van het naleven van het Parijs-akkoord. Daarin beloofden 196 landen dat de aarde deze eeuw niet meer dan 2 graden mag opwarmen, het liefst niet meer dan 1,5 graad. "Maar dat gaan we niet halen. We zien nu dat heel veel landen zich niet aan de afspraken houden, zoals China, dat nog volop kolencentrales bouwt."
Ook tijdens zijn bezoeken aan het Midden-Oosten merkt hij nog te weinig urgentie bij de olieproducerende landen. "Zolang er vraag is, zullen ze blijven leveren."
