Het is een historisch moment als morgen in Westminster Abbey Charles de Derde tot koning wordt gekroond. Niet alleen voor de Britten, maar ook voor heel wat andere landen in de wereld waarvan hij formeel het staatshoofd is, de landen van het Britse Gemenebest. Maar steeds meer van die landen willen af van de vorst uit het verre Londen.
Gisteren nog zei een Jamaicaanse minister dat het tijd wordt dat het land een republiek wordt. Jamaica is weliswaar sinds 1962 onafhankelijk, maar maakt nog wel deel uit van het Gemenebest, waardoor koning Charles het staatshoofd is.
Nieuwe impuls
Zijn kroning is in Jamaica geen reden voor een feestje, zei de minister, maar juist een nieuwe impuls om zich af te scheiden van de monarchie. "Veel Jamaicanen hadden warme gevoelens voor koningin Elizabeth", stelt minister Marlene Malahoo Forte van Juridische Zaken, "maar ze identificeren zich niet met koning Charles."
Dat sentiment is een onomkeerbaar proces, zegt correspondent Anne Saenen. "Charles zal een manier moeten vinden om daarmee om te gaan, maar tegenhouden kan hij het niet."
Naast Jamaica hebben nog vijf andere landen aangegeven af te willen van de Britse vorst als staatshoofd. Ze liggen allemaal in het Caraïbisch gebied, waar het enthousiasme voor het Britse koningshuis de laatste jaren flink is afgenomen. Daarover straks meer, eerst wat uitleg over het Gemenebest, dat de Britten Commonwealth noemen.
In de koloniale tijd veroverden de Britten de controle over een groot deel van de wereld. In het Britse rijk ging in de 18de en 19de eeuw de zon nooit onder, werd wel gezegd. Dat klopt feitelijk nog steeds. Nu is er de Commonwealth of Nations, het Gemenebest van Landen waarvan Charles symbolisch nog het hoofd is.
56 landen
Het Gemenebest bestaat nu uit 56 landen. De meeste zijn voormalige Britse koloniën die, nadat ze zelfstandig waren geworden, nauw bleven samenwerken met elkaar en met Londen.
Van die 56 landen hebben, naast het Verenigd Koninkrijk zelf, veertien andere nog steeds formeel de Britse vorst als staatshoofd. Die landen worden Commonwealth realms genoemd. De bekendste zijn Canada, Australië en Nieuw-Zeeland.
Maar de vraag is dus: hoe lang nog? De nieuwe premier van Nieuw-Zeeland, Chris Hipkins, is morgen gewoon in Londen bij de kroning, maar heeft een paar dagen geleden wel gezegd dat wat hem betreft zijn land een republiek moet worden, met een zelfgekozen staatshoofd. Al zei hij er wel bij dat hij op persoonlijke titel sprak, en dat dit geen beleid wordt. Zijn voorganger Jacinda Ardern was ook al voor een republiek.
In Australië klinken dezelfde geluiden – ook hier al veel langer overigens. Verschillende regeringen hebben afgelopen jaren overwogen hierover een referendum te houden. De huidige premier Albanese heeft in zijn regering nu zelfs een speciale minister aangesteld die zich moet buigen over de overgang naar een republiek.
'Moving on'
'We are moving on': wij gaan verder, onafhankelijk. Dat was de boodschap die kroonprins William kreeg tijdens zijn bezoek aan Jamaica, september vorig jaar. Gastheer premier Holmes wond er, zoals gisteren ook zijn minister deed, geen doekjes om: Jamaica wil af van de Britse monarchie.
Vooral onder landen en eilandstaatjes in het Caraïbisch gebied is de behoefte groot om zich los te maken van het Britse koningshuis. Naast Jamaica willen ook Belize, de Bahamas, Grenada, Antigua en Barbuda, en Sint Kitts en Nevis af van Charles als vorst.
De afstand naar Buckingham Palace is voor velen letterlijk en figuurlijk heel ver. "Dit speelt natuurlijk al veel langer", zegt Anne Saenen. "Vooral in het Caraïbisch gebied hebben ze niet zo veel meer met het Britse koningshuis. Oudere generaties misschien nog wel, met Queen Elizabeth. Maar de jongeren zeker niet meer."
De reacties op de aanstaande kroning zijn in Jamaica dan ook lauw. "Het doet me niks, want ik zie ook niet wat zij voor ons in Jamaica doen", zegt pindaverkoper Claudeth Brown tegen persbureau Reuters. "We hebben onze onafhankelijkheid, wat moeten we dan met een staatshoofd zo ver weg", zegt timmerman David Brown.
Slavernij
Het is juist die koloniale geschiedenis die een steeds grotere rol gaat spelen. De Britten begonnen destijds plantages aan te leggen in hun Caraïbische koloniën en brachten er honderdduizenden tot slaaf gemaakte Afrikanen naartoe. De welvaart die dat opleverde, kwam ook het koningshuis ten goede, en de nieuwe generatie staat daar veel kritischer tegenover.
De banden verbreken met de Britse monarchie is belangrijk voor Jamaica, zegt burgerrechtenactivist Steven Golding tegen Reuters. "Als je kijkt naar de wreedheden die we hebben moeten ondergaan tijdens de periode van slavernij, dan denk ik dat dit het laatste stukje is van de puzzel. Als het gaat om onze soevereiniteit als onafhankelijke natie."
Protesten
Tijdens zijn bezoek aan verschillende landen in het gebied in maart vorig jaar werden kroonprins William en zijn vrouw Kate geregeld geconfronteerd met protesten.
Anne Saenen: "De laatste tijd maken de Caraïbische landen vaart met het proces om zich af te scheiden van het koningshuis. Het wordt gevoed door de behoefte aan verdere dekolonisatie, en de hang naar zelfbestuur. Het wordt nog eens versterkt doordat het Barbados ook is gelukt, in 2021. Barbados gold nog wel als het meest Britse van alle landen in dat gebied. Charles was toen zelf bij de afscheidingsceremonie."
Schandalen
Wat volgens Saenen ook een rol speelt: "We weten alles over het privéleven van King Charles. Van zijn moeder wisten we niets, die was van onbesproken gedrag, en eigenlijk een moeder voor iedereen. Maar alle schandalen rond de scheiding van Charles van Diana, de misbruikaffaire van zijn broer Andrew en onlangs de crisis rond prins Harry en Meghan, over het racisme dat binnen het koningshuis zou spelen: ook dat maakt dat veel Caraïbische onderdanen er wel klaar mee zijn."
Overigens tonen de Britse royals zich wel degelijk bewust van het besmette koloniale verleden. Tijdens zijn bezoek aan Jamaica vorig jaar zei prins William dat de slavernij nooit had mogen gebeuren. Charles zelf heeft zich ook zo uitgelaten. Maar officiële excuses, waar veel mensen om vragen, zijn tot nu toe uitgebleven. Bekijk de beelden van het bezoek van William aan Jamaica hier:
Prins William spreekt zich uit: 'Slavernij had nooit mogen gebeuren'
Dat een aantal landen van het koningshuis af wil, kan Charles dus niet tegenhouden. "Maar hij laat wel blijken dat hij wil moderniseren", zegt Anne Saenen. "Dat zie je aan de kroning, als hij zich aan de wereld presenteert. Charles wil inclusiever zijn, en zal zich laten begroeten door leiders van andere religies. Het moet ook allemaal goedkoper dan destijds bij zijn moeder, want het land is in financiële crisis. Gewone burgers worden erbij betrokken. Hij wil laten zien dat hij veel meer een man van het volk is."
Het kan niet voorkomen dat een aantal landen hem, onder zijn koningschap, zal schrappen uit de grondwet. Dat gaat overigens niet altijd even makkelijk. Daarvoor moet in die landen de grondwet worden gewijzigd. En in Jamaica en Grenada bijvoorbeeld moet eerst een referendum worden gehouden, waarbij twee derde van de bevolking dan voor moet stemmen.
