Uitvaart na echtscheiding: 'Ik mocht mijn overleden vader niet zien'

Toen de vader van Annet* (39) na het overlijden van haar moeder een nieuwe relatie kreeg, verslechterde hun band. "Zijn nieuwe vrouw wilde hem wel, maar ons niet. Feestdagen werden ineens niet meer gevierd en als mijn vader bij ons was, appte ze hem continu dat hij naar huis moest komen. Toen ging hij vaak stiekem bij ons langs", vertelt ze.

In de loop van de jaren werd het contact tussen Annet en haar stiefmoeder wat beter en zagen ze elkaar maandelijks. Maar toen werd haar vader ernstig ziek. "Mijn zus en ik wilden graag voor hem zorgen, maar we werden buitengesloten. Mijn stiefmoeder liet ons geen moment met hem alleen. Toen mijn vader overleed, mochten we hem niet zien. Ook mochten we niet komen helpen met het plannen van de uitvaart, want ze wilde geen afscheidsdienst."

Annet is niet de enige met familieproblemen rondom het afscheid van een dierbare, want door het hoge aantal scheidingen worden relaties steeds ingewikkelder. "Er is tegenwoordig bijna geen familie meer waar niets speelt", vertelt verlies- en rouwdeskundige Josephine Aerts. "Dat begint vaak al met de rouwkaart. Wie komt erop en in welke volgorde? Als je de standaard vorm aanhoudt, kan het bijvoorbeeld lijken dat de nieuwe vriendin van vader de moeder van de kinderen is. Je kunt er dan voor kiezen om de namen op de kaart op te delen in kinderen, kleinkinderen en aanhang."

Ex niet welkom

Aerts is gespecialiseerd in rouwbegeleiding van kinderen en maakt regelmatig mee dat de ex-partner niet wordt uitgenodigd voor de uitvaart. "Daar heb ik moeite mee, want die kinderen hebben op zo'n moment hun vader of moeder nodig. Eigenlijk zou dit standaard in het ouderschapsplan opgenomen moeten worden", vertelt ze. "Ik ga in zo'n geval altijd in gesprek met de familie, want er zijn meer opties dan wel of niet komen. Je kunt de kinderen bijvoorbeeld op de eerste bank laten zitten en de vader of moeder op de tweede bank. Of, als de kinderen ouder zijn, achter in de zaal."

Laatst werd Aerts gebeld door een vrouw die niet welkom was op de begrafenis van haar ex. "Ze had kinderen in de basisschoolleeftijd, maar ze mocht van de nieuwe vrouw van haar ex-man niet mee om ze te steunen. We hebben toen geregeld dat ze nog wel even met haar kinderen naar de kist mocht kijken. Vervolgens hebben we op hetzelfde moment als de uitvaart een alternatief afscheid georganiseerd met bloemen, muziek en foto's."

Handelen uit emotie

Uitvaartbegeleider Antoinette Steenbeek organiseert complexe uitvaarten, bijvoorbeeld als mensen om het leven komen door een familiedrama of een misdaad. Ze heeft daardoor veel te maken met nabestaanden die elkaar niet willen zien. "Mensen handelen vaak vanuit emotie en daarom ga ik altijd eerst rustig in gesprek. Meestal veranderen ze dan wel van gedachten. Daar ben ik blij om, want ik vind dat iedereen recht heeft op een goed afscheid", legt ze uit. "Als ze een familielid er echt niet bij willen hebben, bedenk ik een alternatief als een livestream. Ik heb ook weleens een uitvaart in twee delen voor twee groepen gedaan."

Annets familie belde met de uitvaartondernemer om te vragen of hij kon bemiddelen tussen hen en Annets stiefmoeder. "Die man heeft erg zijn best voor ons gedaan en uiteindelijk geregeld dat we voor de crematie een uurtje afscheid konden nemen. Dat was fijn, maar ik vind het nog steeds jammer dat het een strijd was. Ik had mijn vader het liefst na zijn overlijden een paar keer in alle rust bezocht."

Definitief afscheid

Soms hebben mensen al tientallen jaren geen contact meer met een familielid, maar volgens Aerts is het ook dan belangrijk om afscheid te nemen. "Ook als je het contact verbroken hebt, blijf je verbonden. Het is een open wond die vaak al heel lang sluimert, maar als die ander overlijdt komt er definitief een einde aan het contact. Dan moet je jezelf daar opnieuw toe verhouden." 

Ook Steenbeek ziet in haar werk vaak hoe belangrijk het is om een hoofdstuk af te kunnen sluiten. "Zo begeleidde ik laatst een uitvaart van een vader die zijn dochter misbruikt had. Zij had al jaren geen contact met hem en de rest van de familie. Maar nu hij overleden was, kon ze weer naar hem toe om het misbruik een plek te geven en ook te kijken naar de herinneringen die wel goed waren. Ze is niet naar de dienst geweest, maar kreeg wel een moment om naar de kist te kijken."

Eigen afscheid 

Hoewel het volgens Aerts kan helpen om de overledene of de kist te zien, kan je volgens de rouwdeskundige ook afscheid nemen als je niet welkom bent of zelfs pas later hoort dat het familielid is overleden. "Voor afscheid nemen is het nooit te laat. Zo kan je naar het graf gaan en een brief voorlezen waarin je vertelt waarom je boos was, maar ook waar je dankbaar voor bent." Wie niet van schrijven houdt, kan het ook fysieker maken. "Gooi een steen in het water, laat een ballon op of plant een boom. Je kunt iemand vragen om je daar bij te helpen, maar het belangrijkste is dat je iets kiest dat bij je past." 

Maar als het even kan is het volgens Aerts en Steenbeek het beste om als nabestaanden samen afscheid te nemen. Ook als je niet op een lijn zit. Aerts: "Als dat zo is, benoem ik dat ook tijdens de dienst. Dan zeg ik bijvoorbeeld dat we niet afscheid nemen van één, maar van drie vaders. Want alle kinderen hebben een andere beleving van de overledene, maar ze hebben wel allemaal van hem gehouden. Gun elkaar dat afscheid." 

Er ontstaat soms ruzie, maar de meest uitvaarten verlopen uiteindelijk zonder grote problemen. En, met een beetje geluk, doet de dood van een dierbare soms zelfs beseffen dat we er maar beter wat moois van kunnen maken nu we er nog zijn. Steenbeek: "Ik zie vaak dat nabestaanden elkaar in de koffiekamer alsnog in de armen vallen."

Voor Annet gold dat niet. Zij heeft sinds het overlijden van haar vader geen contact meer met haar stiefmoeder. Wel heeft ze met de hulp van rechtsbijstand afgedwongen dat ze met haar broer en zus zijn as mocht uitstrooien. "Dat hebben we gedaan in een natuurgebied vol vogels, want daar was hij dol op."

* De naam Annet is om privacyredenen gefingeerd.