Miljoenen Nederlanders twijfelen nog op welke partij ze morgen hun stem uitbrengen bij de Provinciale Statenverkiezingen. "Zo'n 40 procent van de kiezers beslist in de laatste dagen, en 10 tot 20 procent hakt de knoop zelfs door in de laatste 24 uur", zegt opiniepeiler Gijs Rademaker van RTL Nieuws.
De cijfers zijn gebaseerd op een peiling onder kiezers. Volgens Rademaker zijn deze percentages normaal voor Provinciale Statenverkiezingen. "Beslissen op welke partij je stemt is bij deze verkiezingen misschien nog wel lastiger dan bijvoorbeeld voor de gemeente of Tweede Kamer", zegt hij. "Uit onderzoek blijkt dat veel kiezers hun stem baseren op een combinatie van lokale en landelijke issues."
Minder trouw aan partijen
Daarbij moeten kiezers keuzes maken uit thema's die ogenschijnlijk weinig met elkaar gemeen hebben. Rademaker: "Hoe verhoudt de komst van windmolens of de verbreding van een weg zich tot een landelijk onderwerp als immigratie? Het zijn eigenlijk twee verkiezingen in één, en dan hebben we ook nog de Waterschappen."
Volgens politicoloog en psycholoog Roderik Rekker van de Radboud Universiteit zijn er drie soorten kiezers. "Je hebt de groep die trouw is aan een partij of misschien zelfs lid is, de groep die het tijdens de campagne beslist en de groep die pas op de laatste dag een beslissing neemt", legt hij uit. "Die eerste groep is tegenwoordig een stuk kleiner dan vroeger."
Met vroeger bedoelt Rekker de verzuiling en de jaren daarna. "Tijdens de verzuiling hadden mensen een vaste partij waar ze op stemden. Arbeiders kozen PvdA, katholieken stemden op de KVP en ga zo maar door. Ook na de verzuiling bleef dat deels zo. Mensen stemden op de partij waarmee ze waren opgegroeid."
Tegenwoordig zijn kiezers meestal niet meer trouw aan een partij, zegt Rekker, maar wel aan een bepaald blok. "Ze zien zichzelf als links, centrum-rechts of radicaal rechts. Daarbinnen switchen ze regelmatig omdat deze partijen ook vaak soortgelijke standpunten hebben."
Belangrijke thema's
Voor de zwevende kiezer kunnen de debatten het verschil maken. "Niet dat daar veel mensen naar kijken, maar kiezers zien wel wat daarover in de media verschijnt", zegt Rekker.
Ook het thema waarmee een politieke partij zich profileert heeft volgens hem invloed op het stemgedrag. "We associëren bepaalde thema's met een partij. Een kiezer die al op de rechterflank zit, zal sneller voor de BoerBurgerBeweging kiezen als hij het stikstofdebat belangrijk vindt."
Partijen spelen daar ook slim op in, waarschuwt de politicoloog. "Politici praten het liefst over hun eigen thema's, het is goed om je daar als kiezer bewust van te zijn. Want zijn die vaak landelijke thema's wel de vraagstukken waar het deze Provinciale Staten- en Waterschapsverkiezingen om draait? Zoek uit wat jou raakt in jouw regio. Dat kan de aanleg van een provinciale weg zijn of de hoogte van de waterschapsbelasting."
Dat veel kiezers hun keuze nog in de laatste dagen moeten bepalen, ziet ook Jeroen van Lindert, projectmanager van Kieskompas. "Het Kieskompas is al ruim 2,1 miljoen keer ingevuld. Vooral sinds dit weekend is het enorm druk. Gisteren vulden meer dan 300.000 mensen de vragen in, en ook vandaag is het erg druk. Onder de invullers zijn opvallend veel jongeren."
Stemwijzer
Politicoloog Rekker zegt dat (online) stemwijzers een beter beeld kunnen geven van wat er speelt in de regio, maar relativeert tegelijk het belang van de uitkomst: "Hecht niet te veel waarde aan de uitkomst, want er zijn meer redenen om op een partij te stemmen. Levensbeschouwing bijvoorbeeld. Of omdat je een specifiek thema heel belangrijk vindt."
Wat het ook wordt, van een politieke aardverschuiving kijkt in Nederland niemand meer op. Tijdens de vorige Provinciale Statenverkiezingen kwam Forum voor Democratie als grote winnaar uit de bus, nu lijkt de BoerBurgerBeweging er met de zetels vandoor te gaan.
Rekker: "Er wordt in vergelijking met andere landen veel gewisseld, maar er is ook geen land in de wereld met zoveel politieke partijen als Nederland. In het buitenland hebben ze voor deze versplintering en kiezers die wisselen zelfs een term: Dutchification."
Vanavond kruisen de lijsttrekkers voor het laatste verbaal de degens in een tv-debat. Opiniepeiler Rademaker denkt niet dat zwevende kiezers dit doorslaggevend vinden. "Kiezers richten zich op allerlei factoren: deels op de lijsttrekkers, maar meer op de landelijke en regionale standpunten van partijen. Van de kiezers zelf zegt slechts 6 procent dat tv-debatten invloed hebben op hun keuze."
In 2019 was de opkomst 56,2 procent van de kiesgerechtigden.
