Gevangenen langzaam vrij: 'Maar VS zit nog jaren vast aan Guantánamo Bay'

Maar dat wordt zeer moeilijk, zegt Amerika-correspondent Erik Mouthaan. "Guantánamo is een gigantisch probleem waar Amerika nog jaren aan vast zit. Wat ooit werd bedacht als een tijdelijke oplossing, daar is bijna niet vanaf te komen. Ik vrees dat Guantánamo nog jaren in gebruik zal zijn", zegt Mouthaan.

Vrijlating

Afgelopen dagen werd opnieuw een Guantánamo-gevangene vrijgelaten. De 42-jarige Majid Khan, een koerier van terreurnetwerk Al Qaeda die 16 jaar in Guantánamo vast zat. Over hem lees je straks meer.

Amerikaanse woordvoerders zeggen dat er komende week nog twee vrijlatingen zullen volgen. Er zitten nu nog 34 mensen vast op de basis in Cuba. "We blijven ons inzetten om door een weloverwogen en grondig proces het aantal gedetineerden op Guantánamo Bay te verminderen, en uiteindelijk de faciliteit te sluiten", zegt een woordvoerder van het Witte Huis.

'Geen oplossing'

Biden wilde als vice-president al af van de gevangenis op Guantánamo, waar mensen echt slecht worden behandeld, en vastzitten zonder proces. Mouthaan: "Hij vindt het een aanfluiting voor de Amerikaanse rechtsorde. Maar de grote vraag is; wat doe je met die mensen die daar zitten. Daar is nog altijd geen oplossing voor."

De Amerikanen laten komende week voor het eerst een afgevaardigde van de Verenigde Naties toe op de afgelegen basis. Speciaal rapporteur voor de mensenrechten Fionualla Ni Aolain mag er zelfs met gevangenen spreken.

De basis op Cuba, die ook nog eens Camp Justice heet, werd onder de regering Bush in 2002 in gebruik genomen als gevangenis voor terreurverdachten. Na de door Al Qaeda gepleegde aanslagen op de VS in 2001 volgde de inval in Afghanistan, waar Al Qaeda-leider Osama bin Laden zich ophield.

Gemarteld

Honderden vermeende terroristen werden tijdens de zogeheten 'War on Terror' opgepakt, in geheime gevangenissen door de CIA gemarteld, en uiteindelijk vastgezet in Guantánamo. Een plek buiten de VS, waar de bewakers zich dus ook niet aan het Amerikaanse recht hoefden te houden.

Op het hoogtepunt zaten in Guantánamo bijna 800 mensen. De meesten zijn uiteindelijk na vele jaren weer vrijgelaten, zonder dat het tot een rechtszaak kwam.

Het sluiten blijkt moeilijker dan gedacht, vertelt Mouthaan. Want waar laat je de gevangenen? Terug naar Amerika kan niet meer. "De eerste maatregelen die Obama als president wilde nemen in 2009, was het sluiten van Guantánamo. We zijn nu veertien jaar verder, en er is eigenlijk niks gebeurd."

Obama

Obama wilde de gevangenen naar Amerika halen om ze daar vast te houden. Het plan strandde al snel. "Het Republikeinse congres heeft dat verboden. 'Obama brengt terroristen naar jouw stad', riepen de Republikeinen. Bizar natuurlijk, het kan best als je het goed regelt. De beruchte Mexicaanse drugsbaas El Chapo zit in Amerika vast, de man die de terreuraanslag pleegde op de marathon van Boston. Daar hoor je eigenlijk niemand over."

Het berechten van Guantánamo-verdachten in Amerika zelf is ook geen optie. "Het probleem is dat veel van die mensen gemarteld zijn, gewaterboard. Een Amerikaanse rechtbank zal zeggen: deze getuigenis kunnen we niet aannemen, want die is door marteling verkregen. Dan is er geen proces, maar vrijspraak. Voor je het weet eist iemand ook nog eens 100 miljoen smartengeld. Dat wil Amerika natuurlijk ook niet."

Nederland

Een ander probleem: de landen van herkomst van de gevangenen nemen ze niet terug. En dus zoekt Amerika naar andere landen die ze willen opnemen. Dat ligt in het geval van terreurverdachten natuurlijk erg gevoelig. Nederland heeft dit bijvoorbeeld geweigerd.

Van de 34 overgebleven gevangenen mogen er 20 weg van Amerika. "Maar veel landen zeggen: 'jullie hebben dit probleem zelf gecreëerd, los het ook maar zelf op'. Sommige mensen zijn misschien juist door de behandeling in gevangenschap verder geradicaliseerd, dus niemand wil graag. Amerika probeert nu kleine landen onder druk te zetten mensen op te nemen", zegt Mouthaan.

Majid Khan

Een van die landen is het kleine Belize, in Midden-Amerika. Daar mag de Pakistaans-Amerikaanse Majid Khan naar toe, na zestien jaar Guantánamo.  

"Ik krijg een tweede kans in het leven en ik ga er het beste van maken", zegt Khan in een schriftelijke verklaring. "Het belangrijkste is dat ik mijn dochter voor het eerst zal zien. Ze is geboren nadat ik werd opgepakt. En dat ik met mijn vrouw wordt herenigd. Ik ben nerveus, maar ook blij."

Khan werd in 2002 opgepakt in Pakistan. Voor hij in Guantánamo werd geplaatst, is hij door de CIA gemarteld in geheime gevangenissen buiten de VS. Khan zegt te zijn gewaterboard, seksueel te zijn misbruikt, hij moest lange tijd naakt aan een balk hangen en werd dagenlang uit zijn slaap gehouden. Hij kreeg naar eigen zeggen tegen zijn wil sondevoeding toegediend via zijn rectum.

Bij Khan kwam het in tegenstelling tot veel andere Guantánamo-gevangenen wél tot een proces. Hij is in 2012 door een militaire rechtbank schuldig bevonden. Volgens de aanklagers was hij een naaste medewerker van Khalid Sheikh Mohammed, die wordt gezien als het brein achter de aanslagen op de VS.

'Vergiffenis'

In 2012 gaf Khan toe dat hij voor Al Qaeda werkte, en betrokken was bij de voorbereiding van aanslagen die niet werden uitgevoerd. Hij besloot ook mee te werken met de VS, in een zaak tegen vijf andere gevangenen. Hij kreeg uiteindelijk tien jaar cel, die hij heeft uitgezeten.

Hij had eerder al vrijgelaten moeten worden, maar het wachten was op een land dat hem wilde. Khan zegt 'vergiffenis te vragen aan God en aan de mensen die hij pijn heeft gedaan'. "Het spijt me erg."

Wie nog wel vast zit op de basis in Cuba is Khalid Sheikh Mohammed, de belangrijkste terrorist van Al Qaeda die nog in leven is. Het proces voor de militaire rechtbank tegen hem, en vijf andere belangrijke verdachten, is nog bezig.

Mouthaan: "Dit is de harde kern. Die kan je ook niet zomaar ergens anders naartoe brengen. Het proces duurt nog lang dus ik vrees dat Amerika nog jaren aan Guantánamo vast zit."