De kruitdampen blijven vaak nog lang hangen. Voor de één een herinnering aan een knallend uiteinde, voor de ander een reden om binnen te blijven waar je tenminste normaal kunt ademhalen. Want er komt veel fijnstof vrij bij het afsteken van vuurwerk, zelfs meer dan alle personenauto’s in een half jaar uitstoten.
Oogartsen waarschuwen al jaren voor het gevaar van vuurwerk, maar er zit ook een sluipender risico aan. Er komen bij het afsteken namelijk grote hoeveelheden fijnstof vrij. In de pre-coronajaren ging het om meer dan 2 miljoen kilogram fijnstof per jaar (voor dit jaar zijn nog geen gegevens bekend). Dat is 7 procent van de totale jaarlijkse fijnstofuitstoot in Nederland, net zoveel als alle personenauto’s in zeven maanden de lucht in blazen.
Fijnstofbom
Een groot deel van dat vuurwerk wordt in de eerste uren van een nieuw jaar verstookt. Dat is goed terug te zien in de metingen, die dan steevast een grote piek vertonen.
In de binnensteden zijn hoeveelheden van 500 microgram/m3 net na middernacht geen uitzondering. Ter vergelijking: de jaargemiddelde fijnstofconcentratie (uitgedrukt als PM10, alle fijnstof kleiner dan 10 micrometer) mag maximaal 40 microgram/m3 bedragen om langetermijneffecten te voorkomen.
De uitbarsting van deze ‘fijnstofbom’ is goed te zien in onderstaande animatie op basis van eenvoudige sensordata (met toestemming overgenomen van Bertrik Sikken). Op elk stipje van de kaart staat een sensor. Die zijn niet gelijkelijk over het land verdeeld; voor de witte gebieden is daarom niet genoeg informatie aan de hand van deze sensoren. Maar bekijk het tot de klok 12 uur slaat en het beeld is duidelijk.
Milieu en klimaat
Er komt ook CO2 vrij bij het verstoken van vuurwerk, maar dat gaat niet om grote hoeveelheden. Ook de uitstoot van stikstof door vuurwerk is beperkt.
Wel vormen zware metalen zoals koper en strontium in het vuurwerk een bedreiging voor de leefomgeving. Deze worden aan siervuurwerk toegevoegd om de mooie kleuren te geven bij ontbranding. Hoewel knalvuurwerk voor de meeste overlast zorgt – zowel voor mens als dier- is sierwerk dus slechter voor het milieu.
In sommige gemeenten was vuurwerk deze jaarwisseling verboden. Maar niet iedereen hield zich daaraan:
Vuurwerkverbod of niet, in Apeldoorn werd gewoon geknald
De zware metalen vormen een toxisch bestanddeel van het fijnstof en zullen vroeger of later neerdalen op de bodem of op het water, waar ze zich ophopen omdat ze niet biologisch afbreekbaar zijn. “Ongeveer 18 procent van al het koper in het oppervlaktewater is afkomstig van vuurwerk”, zo schrijft Milieucentraal.
Gezondheid
Fijnstof is een berucht gezondheidsrisico. Door de invloed van luchtverontreiniging sterven we gemiddeld een jaar eerder, zo wijzen epidemiologische studies uit. De bulk van die invloed is toe te schrijven aan fijnstof. Op de tweede plaats staat stikstofdioxide.
Van het fijnstof is met name roet berucht om z’n gezondheidseffecten, naast de al eerder genoemde zware metalen. En laat het fijnstof van vuurwerk nu net rijk zijn aan die bestanddelen.
Vooral de luchtwegen en de hartfunctie hebben het door fijnstof te verduren. Bij hoge blootstelling - zoals tijdens de jaarwisseling - zijn daar ook acute effecten van te verwachten, zoals meer sterfte, meer ziekenhuisopnames en meer luchtwegklachten.
19 dagen minder leven
We nemen even de achterkant van een bierviltje om wat uit te rekenen. In Nederland snoept fijnstof 9 maanden van onze gemiddelde levensverwachting af, met name omdat het luchtwegaandoeningen en hart- en vaatziekten verergert. Als we aannemen dat het effect van fijnstof lineair is, kunnen we 7 procent daarvan toeschrijven aan vuurwerk.
De gemiddelde levensverwachting is dan zo’n 19 dagen korter door toedoen van fijnstof afkomstig van vuurwerk. Natuurlijk verschilt de invloed van fijnstof van persoon tot persoon. Het zou dus ook kunnen dat één op de twintig personen een jaar korter leeft hierdoor.
Een alternatieve berekening is om uit te gaan van de schatting dat in Nederland 9000 mensen per jaar vroegtijdig sterven door fijnstof. 7 procent daarvan komt neer op 630 doden per jaar door vuurwerk.
PS: Dit is slechts een indicatieve berekening. Zo zijn de effecten van een kortstondige piek in fijnstof wellicht anders dan die van een lagere blootstelling over de langere termijn, nog los van andere complicerende factoren en onzekerheden.
Conclusie
Aan klimaatverandering draagt vuurwerk, gezien de relatief kleine hoeveelheden CO2 die er bij vrijkomen, nauwelijks bij. Maar wat betreft luchtvervuiling heeft het vuurwerk een bovenmatige invloed. Via de lucht worden ook het oppervlaktewater en de bodem vervuild met bijvoorbeeld zware metalen.
