Na een rechtszaak van 2,5 jaar doet de rechter vandaag uitspraak in het ingewikkelde MH17-strafproces. Krijgen de Russische Oleg Poelatov, Sergej Doebinski en Igor Girkin en de Oekraïense Leonid Chartsjenko een levenslange celstraf, zoals het Openbaar Ministerie (OM) heeft geëist? Het kan allerlei kanten op gaan, schetst strafrechtdeskundige Marieke de Hoon.
Wie herinnert zich niet de indringende beelden vanuit Oekraïne, vlak nadat daar een toestel vol burgers uit de lucht werd geschoten? Of de kisten met daarin de lichamen van de Nederlandse slachtoffers, die in de periode erna aankwamen op Eindhoven Airport? Het is ruim acht jaar geleden, maar staat in het collectieve geheugen gegrift.
'Ik wil het zien, horen, voelen'
"Kom maar op, ik lust jullie rauw." Dat schreef Ria van der Steen in maart 2020, vlak voordat het MH17-proces begon. Zij verloor haar vader en stiefmoeder. Die zaten op 17 juli 2014 aan boord van het vliegtuig van Malaysia Airlines dat onderweg was van Amsterdam naar Kuala Lumpur.
Over het omvangrijke en ingewikkelde strafproces schreef Ria columns voor RTL Nieuws. "Ik weet niet goed wat ik verwacht", schreef ze vooraf.
Wat ze wel zeker wist, was dat ze alles op de voet wilde volgen: "Ik wil er gewoon zijn. In tegenstelling tot sommige familieleden die het niet aankunnen. Dat heb ik gehoord van andere nabestaanden. Sommigen willen liever op een afstand meekijken en weg kunnen lopen als het te veel wordt. Ik dus niet! Ik wil het zíén, hóren, vóélen. Soort van: kom maar op, ik lust jullie rauw. Wat het ook is!"
In onderstaande video geeft Ria aan wel spanning te voelen:
Jaren beheerste zaak MH17 haar leven: 'Na uitspraak is het Ria-tijd'
In de loop van de rechtszaak groeide bij Ria de overtuiging dat het proces zou kunnen leiden tot veroordelingen. "Steeds meer krijg ik het gevoel dat het vonnis 'schuldig' dichterbij komt. Dat klinkt me als muziek in de oren", schreef ze.
De scenario's
Gaat dat gevoel bewaarheid worden? Marieke de Hoon, universitair docent strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam, vertelt dat het zich lastig laat voorspellen. "Er zijn twee uitersten. De rechtbank kan helemaal meegaan met het OM en vier keer levenslang opleggen. Of helemaal meegaan met de verdediging en voor vier keer vrijspraak gaan."
Maar dat zijn lang niet alle opties. De Hoon legt uit hoe dat zit: "Ten eerste heeft het OM verschillende misdrijven ten laste gelegd. Het neerhalen van een vliegtuig, maar ook moord en subsidiair doodslag."
Het spreekt voor zich dat de hoogste straffen eruit zullen rollen als de rechtbank vindt dat vier keer moord op 298 inzittenden is bewezen.
Hoger beroep mogelijk
Nu de uitspraak nadert, heeft het team van advocaten dat de nabestaanden bijstaat een Q&A voor hen gemaakt. Hierin wordt onder meer uitgelegd dat zowel het OM als de verdachten nog in hoger beroep kunnen gaan.
De zaak wordt dan opnieuw behandeld en gemiddeld neemt zo'n procedure twee jaar in beslag.
Een eventuele schadevergoeding, wordt pas betaald als er een definitieve uitspraak ligt. Ongeveer acht maanden daarna zal de Staat der Nederlanden dan betalen, voorschieten in theorie. Er zal dan alles aan gedaan worden om het bedrag op de verdachten te verhalen. Bij vrijspraak voor de vier verdachten is een schadevergoeding uiteraard niet mogelijk.
Tijdens de uitspraak zal ook duidelijk worden wat er met de reconstructie van het wrak gebeurt, die wordt bewaard op vliegbasis Gilze-Rijen in Noord-Brabant. Als er een hoger beroep volgt, blijft de reconstructie gedurende dat hele proces zeker bewaard.
Ook de rol die elk van de vier verdachten speelde, is straks belangrijk bij de uitspraak. "Wat was nou precies de verhouding tussen deze mannen, hoe zag hun samenwerking eruit?"
Complex
De zaak is bijzonder complex, zegt De Hoon: "De rechtbank moet bewezen verklaard vinden dat vier mannen die niet zelf op de knop hebben gedrukt, wel verantwoordelijk zijn voor het lanceren van die BUK-raket en daarmee het neerhalen van MH17."
Ook een reële optie is dat de mannen verschillende straffen krijgen, of dat sommigen van hen schuldig worden bevonden en anderen niet.
Indrukwekkend tijdens het proces waren de slachtofferverklaringen. Bijna honderd nabestaanden namen het woord. Sommigen van hen kwamen daarvoor naar het Justitieel Complex Schiphol, waar de zittingen werden gehouden. Anderen spraken via een videoverbinding. "Het verdriet wordt alleen maar meer", zei Ria van der Steen over het gemis van haar vader en zijn vrouw.
Ook Peter van der Meer, die zijn drie jonge dochters Sophie (12), Fleur (10) en Bente (7) verloor, sprak de rechtbank toe. Fragmenten van hun verklaringen zijn te zien in onderstaande video.
MH17-nabestaanden over onbeschrijfelijk gemis: 'Het verdriet wordt alleen maar meer'
Bewijs gebaseerd op filmpjes en foto's die gewone mensen met hun mobiele telefoons hebben gemaakt, speelt een belangrijke rol in dit proces. De Hoon: "We zien de afgelopen tien jaar steeds meer burgers die zulke plaatjes en video's op sociale media zetten. En ook allerlei onderzoekers die dat soort gegevens dan weer analyseren, zoals onderzoekscollectief Bellingcat heeft gedaan."
Ze vervolgt: "Het OM gebruikt dit hier als bewijs. De rechtbank gaat zich erover uitspreken of dat allemaal betrouwbaar genoeg is."
Wereld kijkt mee
Ook daarom kijkt donderdag de hele wereld mee, voorspelt De Hoon. "Filmpjes die mensen met smartphones maken, komen steeds vaker de rechtbank in. Maar er wordt nog wel geworsteld met de vraag: wat zijn de standaarden die zouden moeten gelden?"
De kans dat de vier verdachten echt achter de tralies verdwijnen, is minimaal. Daarvoor zouden zij eerst moeten worden uitgeleverd. Wat Girkin betreft was er vorige maand ineens hoop, toen bleek dat hij door Oekraïne wordt gezocht.
Piet Ploeg, voorzitter van Stichting Vliegramp MH17 en zelf ook nabestaande, noemde het een goede zaak als Girkin 'in zijn nekvel wordt gegrepen'. Ploeg hoopt dat Oekraïne de Rus aan Nederland uitlevert als het tot een arrestatie komt.
In het eerste kwartaal van 2023 wordt duidelijk of er nog meer mensen worden vervolgd voor het neerhalen van vlucht MH17.
