Als beelden rondgaan van je broer na zijn zelfdoding: 'Het raakte me zo'

Halverwege september stapte haar broertje, zoals zijn zus (ze wil niet met haar naam worden genoemd) hem zelf liefdevol noemt, uit het leven. Er was psychiatrische problematiek, hij leed aan schizofrenie en woonde en werd behandeld in een instelling in Lelystad. Eerst zat hij er gedwongen, later vrijwillig. Daarom kon hij ook alleen de deur uit, de dag dat hij stierf. 

Het leek beter met hem te gaan op dat moment, vertelt zijn zus: "Zijn medicatie leek aan te slaan. Hij was bezig zijn leven op de rit te krijgen, op gebied van huisvesting en sociale contacten." Zijn dood zag de familie dan ook niet aankomen. "Het kwam totaal onverwacht voor ons. Het is ontzettend verdrietig."

Diep geraakt

Na zijn dood zocht zijn zus naar eigen zeggen naar alle informatie die ze kon vinden over zijn laatste momenten. "Op de Facebookpagina van een lokale nieuwsite vond ik een nieuwsbericht. Heel sec, dat er iemand was aangereden door een trein, dat het treinverkeer was gestremd."

Uit de reacties eronder werd het haar snel duidelijk dat er beelden circuleerden van het levenloze lichaam van haar broertje, van direct na zijn wanhoopsdaad. "Dat raakte me ontzettend diep. Dat je in staat bent het te filmen, vind ik onmenselijk. Dat je het ook nog online gooit is ronduit respectloos." 

'Mogelijke wet geeft hoop'

Het wetsvoorstel waar we het eerder over hadden moet het delen van beelden van zwaargewonde of overleden slachtoffers van onder meer verkeersongelukken strafbaar maken. Het kan bij haar op steun rekenen. "Dat geeft hoop."

Ze benaderde na de dood van haar broer iemand die gereageerd had onder het facebookbericht en die de suggestie wekte de beelden te hebben gezien. Ze raakten in gesprek. "De vrouw vertelde dat ze het filmpje via Whatsapp had gekregen, erop had geklikt zonder te weten wat het was en het liever nooit had gezien. Zij heeft mij de beelden gemaild."

'Gillend onder de douche'

In eerste instantie bekeek ze de beelden niet. Uiteindelijk deed ze dat toch, vooral ook omdat ze wilde weten of haar broertje herkenbaar was. Dat bleek niet het geval.

De impact was hoe dan ook enorm: "Gelukkig is de aanrijding zelf niet te zien, de beelden zijn van erna. Het was vreselijk om naar te kijken. Ik heb daarna letterlijk een uur schreeuwend en gillend onder de douche gestaan." 

Ze belde de politie, maar kreeg daar naar eigen zeggen te horen dat ze contact moest opnemen met de platformen waarop de beelden rondgingen. Dat dit gebeurde op Whatsapp, weet ze zeker. Op Facebook werd weliswaar gesproken over de filmpjes, maar ze waren er niet te zien. "Ik heb Facebook wel een mail gestuurd daarover, maar geen reactie gehad."

'Geen woorden voor'

Hoe kan dit, vroeg ze zich als liefhebbende zus steeds maar weer af. Hoe kon iemand zomaar beslissen deze vreselijke beelden te maken van haar broertje? "Niemand kent mijn broertje en zijn verhaal. Niemand weet hoeveel leed hij al heeft meegemaakt, zoveel dat hij dacht hiervoor te moeten kiezen. En daar wordt dan zo mee omgegaan. Ik heb er geen woorden voor."

Slachtofferhulp Nederland staat achter het wetsvoorstel, maar zou liever willen dat naast het publiceren van beelden van slachtoffers, ook het maken van de beelden strafbaar wordt. Een woordvoerder van de organisatie: "Ik ken een voorbeeld van een jongen die erachter kwam dat zijn broer was verongelukt, omdat hij een foto van het wrak kreeg doorgestuurd, die razendsnel rond ging."

Hij voegt eraan toe: "Beelden van slachtoffers kunnen erg traumatisch zijn voor de nabestaanden, ze krijgen die vaak echt niet meer uit hun hoofd. Namens Slachtofferhulp roep ik op: maak die beelden niet!"

Hoop

De zus van de man uit dit verhaal, is blij met het initiatiefwetsvoorstel van CDA, PvdA en GroenLinks: "Voor nabestaanden die dit in de toekomst mee maken, geeft dit hoop."

Social mediadeskundige Tim Dijkman legt uit dat de platformen Facebook in Instagram veel doen om expliciete beelden te weren. Ze vragen gebruikers geen expliciete afbeeldingen te delen 'voor sadistisch genot' en om geen expliciete video's te delen.

Maar er gebeurt meer. "Een robot scant voortdurend content en slaat aan op bepaalde beelden, zoals bloed, verminkte lichamen of seksuele afbeeldingen. Die worden direct verwijderd. Daarna is er dan nog een medewerker die ze een tweede keer beoordeelt."

Snelle verspreiding

Maar Whatsapp, of Telegram bijvoorbeeld, dat is echt een veel lastiger verhaal, aldus Dijkman. "Dat zijn gesloten systemen. Materiaal dat daarop circuleert, valt niet te controleren. Het zou in strijd zijn met privacywetgeving om het wel te checken, maar het kan ook gewoon niet want de berichten worden versleuteld verstuurd."

Zelfs als een platform als Whatsapp zou weten dat een bepaald filmpje circuleert, is ingrijpen nog altijd extreem lastig: "Die beelden gaan razendsnel rond, dat is echt niet meer tegen te houden."

Op de website van de Autoriteit Persoonsgegevens staat: "Foto's en filmpjes maken en publiceren op internet mag niet zomaar. Zodra mensen herkenbaar in beeld komen, zijn het persoonsgegevens. En dan geldt de privacywet." Maar in dit voorbeeld was de man die suïcide pleegde niet herkenbaar in beeld. 

Rest nog die vraag: waarom filmde iemand de man die zichzelf doodde? De maker van het filmpje is onbekend, de vraag direct stellen dus onmogelijk. In algemene zin kan gedragspsycholoog Sabine Jansen er wél wat over zeggen. "Mensen die zoiets heftigs zien, ervaren enorm veel stress. Een typische stressreactie is: iets willen doen. Je telefoon pakken en gaan filmen, kan echt een vorm daarvan zijn."

Filmen als stressreactie

Jansen: "We leven in een tijdperk waarin mensen praktisch zijn vastgelijmd aan hun telefoon. Onder stress doet je brein wat het als eerste kan verzinnen. Een jonger iemand heeft zijn telefoon misschien al vast, is gewend alles te delen. Die zal dus snel aan filmen denken."

Jansen benadrukt dat het idee helemaal niet hoeft te zijn: ik ga dit filmen en dan heb ik straks een stoer verhaal naar mijn vrienden. "Uiteraard kan dat wel, het kan intentioneel zijn. Maar vaker zal dat niet het geval zijn."

Ook bij het delen van een extreem naar filmpje, hoeft geen kwade opzet in het spel te zijn. "Misschien wil iemand ventileren en steun zoeken bij vrienden. En wordt zo'n filmpje vervolgens verspreid op een manier die nooit de bedoeling was."

Wel of niet intentioneel, de pijn bij nabestaanden is enorm, als beelden van een geliefde opduiken. "Met die impact zijn makers en verspreiders niet bezig, wat hun reden ook is."