Honderden strafzaken onterecht afgewezen, soms zelfs als er bewijsmateriaal is

Politie en justitie hebben volgens hen te weinig capaciteit om naar bewijsmateriaal te kijken. "Het gebeurt op dit moment vaak dat zaken worden geseponeerd zonder dat ik het idee heb dat er überhaupt is gekeken naar het bewijs", zegt strafrechtadvocaat Nelleke Stolk.

De politie heeft bijvoorbeeld videobeelden in handen van een mishandeling of meerdere getuigen gesproken. Toch krijgen slachtoffers te horen dat een verdachte niet wordt opgespoord. In enkele honderden gevallen per jaar fluit de rechter het OM daadwerkelijk terug. 

Stapels bewijs, geen tijd

Strafrechtadvocaten Nelleke Stolk en Sébas Diekstra zien jaarlijks tientallen voorbeelden in de praktijk. Ze zijn kritisch op de manier waarop zaken worden afgedaan. 

Stolk benoemt een zaak waarbij een vrouw ernstig is mishandeld en direct aangifte heeft gedaan. "Er zijn foto's van het letsel, geluid- en beeldopnames. Een dag later ligt er een sepotbrief in de brievenbus. Dat is onbegrijpelijk."

Diekstra vertelt over de dood van de 8-jarige Sharleyne. Het meisje kwam in 2015 om het leven na een val uit een flat. Het Openbaar Ministerie seponeerde de zaak vanwege een gebrek aan bewijs. Dit werd teruggedraaid nadat de vader had besloten om zelf aan de slag te gaan met het bewijsmateriaal. "Hij heeft degene die zijn dochter om het leven gebracht zelf in de cel gekregen." Bekijk hier het verhaal van de vader:

Ook universitair hoofddocent strafrecht Leonie van Lent ziet vaak gebeuren dat zaken geseponeerd worden wegens gebrek aan bewijs, terwijl er wel bewijs is. "Het is een klap in het gezicht voor heel veel slachtoffers."

Meer dan 30.000 sepots

Het Openbaar Ministerie moest in 2020 over 179.971 zaken een beslissing nemen, 31.889 van deze zaken werden afgewezen vanwege een gebrek aan bewijs. Dit zijn de meest recente cijfers. Een klein rekensommetje: dat zijn gemiddeld 87 zaken per dag. Toch is dat bewijs er vaak wel, zeggen advocaten en experts tegen RTL Nieuws. Maar de politie steekt volgens hen soms te weinig tijd in het verzamelen van bewijsmateriaal en justitie kijkt niet altijd goed naar wat er op tafel ligt. 

Het gaat hier om allerlei zaken van diefstal tot een zware mishandeling. Van deze ernstige zaken pakt Diekstra er gemiddeld zo'n 40 per jaar op, Stolk ruim 10 keer. Diekstra noemt het zorgelijk: "Zeker omdat het vaak gaat om ernstige geweldszaken: van stalking tot aan mishandeling. Zaken waarin slachtoffers echt heel veel last hebben van wat er is gebeurd."

Volgens universitair hoofddocent Van Lent is het grootste probleem het capaciteitstekort bij de politie. Dit is een structureel probleem, zegt zij. "Je kan wel zeggen dat er geen bewijs is, maar er wordt vaak gewoon geen bewijs gezocht. Dat zijn twee verschillende dingen. Zaken stranden omdat er wordt besloten geen opsporingscapaciteit vrij te maken."

Maar ook als er wel gezocht is naar bewijs en een dossier is opgebouwd, kan een zaak geseponeerd worden vanwege gebrek aan bewijs. De drukte bij het Openbaar Ministerie speelt hierbij een rol, zegt Van Lent. "De snelheid in de afwikkeling van zaken zorgt ervoor dat er niet grondig genoeg naar een dossier wordt gekeken."

Diekstra heeft een recent voorbeeld waarbij het bewijs volgens hem voor het oprapen lag. "Een man werd in een uitgaansgebied knock-out geslagen. Er waren getuigenverklaringen, camerabeelden en een letselverklaring." Maar toch seponeerde het OM de zaak vanwege te weinig bewijs.

"Niemand begreep waarom. Er lag al een heel dik dossier, meer dan in sommige andere zaken." Uiteindelijk werd na een klachtenprocedure door de rechter besloten om toch tot vervolging over te gaan.

Justitie honderden keren per jaar teruggefloten

Slachtoffers of bijvoorbeeld nabestaanden kunnen zelf in actie komen als ze het niet eens zijn met een seponering van justitie. Je moet dan een klachtenprocedure beginnen, een zogeheten artikel 12-procedure. De rechter bekijkt dan opnieuw of er toch voldoende reden is om te vervolgen. 

Honderden keren per jaar heeft dit succes: alleen dit jaar al floot de rechter het OM meer dan 220 keer terug. Van 2016 tot september 2021 ging het om meer dan 1700 zaken. Dit is 12 procent van alle gestarte artikel 12-procedures. Een verdachte moet dan alsnog vervolgd worden. Dit blijkt uit cijfers van de Raad voor de rechtspraak die RTL Nieuws heeft opgevraagd.

Zaken kunnen om meerdere redenen aan de kant zijn geschoven. In de praktijk zien Diekstra en Stolk dat het ook hier vaak gaat om zaken die wegens gebrek aan bewijs geseponeerd waren. 

Volgens Diekstra is iedere zaak die achteraf onterecht is geseponeerd er één te veel. "Dat betekent dat er best veel verdachten niet door het OM voor de rechter zijn gebracht terwijl de rechterlijke macht van mening is dat dat wel had gemoeten. Dat is heel pijnlijk. Het laatste wat je wilt, is dat een verdachte zijn of haar straf ontloopt."

Topje van de ijsberg

Deze cijfers zijn volgens hen het topje van de ijsberg. "Niet iedereen bij wie dit speelt, gaat die procedure in. Het kost tijd, geld en energie", zegt Van Lent.

Zo'n procedure is geen pretje, licht Diekstra toe. "De doorlooptijden zijn dramatisch lang." Het kan wel twee jaar duren voordat een zaak voor de rechter komt. Volgens Van Lent is veel bewijs tegen die tijd weg, kunnen mensen niet altijd meer gehoord worden, kunnen getuigen niet meer gevonden worden en zijn camerabeelden verdwenen.

Een schop na

Het capaciteitstekort bij de politie is volgens Van Lent niet vandaag of morgen opgelost. Maar er mag wel meer aandacht komen voor persoonlijk contact. "Ik vind het kwalijk dat er onvoldoende communicatie is naar de aangevers. Ze krijgen niet te horen waarom er niks gedaan wordt met de zaak. Er is onvoldoende aandacht voor de zaak en het bewijs dat zij aandragen."

Dat de sepots vaak slecht zijn beargumenteerd ziet ook advocaat Stolk. Zij ziet regelmatig gebeuren dat er na een lang onderzoek een korte brief komt waar alleen op staat dat het OM niet gaat vervolgen, zonder dat dat onderbouwd wordt. "Dat voelt voor mensen alsof ze een tweede schop na krijgen. Slachtoffers verliezen het vertrouwen in de overheid, justitie en politie, omdat ze het gevoel hebben dat ze niet serieus worden genomen." 

Het Openbaar Ministerie gaat vanaf komend jaar kijken hoe ze slachtoffers beter kunnen informeren bij een sepot: "Daar hebben slachtoffers recht op en het kan hen helpen in hun verwerkingsproces."

Dat het piept en kraakt wat betreft capaciteit, bevestigt het OM. "Niet alleen bij het OM, maar ook bij onder meer de politie." Daarnaast geldt voor elk strafrechtelijk onderzoek dat keuzes worden gemaakt over welke opsporingshandelingen worden verricht. "Dit moet altijd in verhouding staan tot de ernst van het gepleegde feit."

'Slachtoffers voorop'

Het OM benadrukt dat het belang van de slachtoffers voorop staat. Als er geseponeerd wordt vanwege capaciteitsgebrek, dan kijkt het OM altijd eerst naar de ernst van de zaak en hoe lang het geleden is. "Dat heeft te maken met prioriteren en het verdelen van het grote aantal zaken over de beperkte middelen en tijd."

De politie geeft aan dat bijvoorbeeld mishandelingszaken wel prioriteit krijgen.