Nederland werkt aan een nieuwe juridische procedure tegen Rusland vanwege MH17. Het gaat om een procedure bij ICAO, de internationale burgerluchtvaartorganisatie van de Verenigde Naties. Wanneer de nieuwe procedure wordt gestart, is aan een nieuw kabinet.
Al een aantal jaren probeert Nederland te zorgen dat Rusland aansprakelijkheid erkent en bijvoorbeeld een schadevergoeding uitkeert. Na de ramp in 2014 is een strafrechtelijk onderzoek opgestart, met inmiddels een rechtszaak tegen vier individuele verdachten. In 2018 zeiden Nederland én Australië officieel: het land Rusland is aansprakelijk. Er zijn gesprekken gevoerd, maar die zijn gestopt nadat Nederland zich aansloot bij een rechtszaak van nabestaanden tegen Rusland bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg.
Sindsdien hebben betrokken ministeries van Buitenlandse Zaken en Justitie & Veiligheid verschillende vervolgstappen bekeken. De beste optie is een procedure bij de VN-organisatie voor burgerluchtvaart, ICAO. Een andere optie is om Rusland aan te klagen via het Internationaal Gerechtshof vanwege financiering van de rebellen in Oost-Oekraïne.
'Zeer kansrijk'
Bronnen met kennis van de juridische opties zeggen dat een procedure bij de ICAO zeer kansrijk is. Met het neerhalen van vlucht MH17 heeft Rusland het Verdrag van Chicago geschonden. In dat verdrag uit 1944 is vastgelegd dat landen verplicht zijn om te zorgen dat burgerluchtvaart veilig verloopt. In artikel 3bis van het Verdrag van Chicago staat dat "elke staat moet afzien van het gebruik van wapens tegen burgerluchtvaartuigen" en "dat het leven van personen aan boord" niet in gevaar gebracht mag worden. Als de ICAO oordeelt dat Rusland in gebreke is gebleven, dan zet dat meer druk op Moskou om toch weer in gesprek te gaan over aansprakelijkheid of als basis voor een volgende rechtszaak.
'Opstapje naar Internationaal Gerechtshof'
"Dit is een hele logische stap", zegt Marieke de Hoon, universitair docent internationaal strafrecht aan de Universiteit van Amsterdam. "Zo kun je ook Rusland aansprakelijk stellen voor de organisatie die de veiligheid van burgerluchtvaart regelt. Het is verboden volgens het burgerluchtvaartrecht om geweld te gebruiken richting burgervliegtuigen."
De Hoon verwacht dat ICAO-route een opstapje is naar een rechtszaak bij het Internationaal Gerechtshof. "Als je verwacht dat de ICAO dit het hele geschil oplost en dat Rusland spijt erkent, dat is niet waarschijnlijk." Door het nu aan de VN-organisatie voor te leggen, kan Nederland vervolgens naar het Internationaal Gerechtshof stappen en daar een procedure beginnen tegen Rusland.
Het is nu aan een nieuw kabinet om een definitief besluit te nemen. Mogelijk wordt deze stap opnieuw gezet in samenwerking met Australie. Dat land had ook veel slachtoffers en heeft eerder opgetrokken met Nederland om Rusland aansprakelijk te stellen. De Tweede Kamer is eerder in een vertrouwelijke briefing ingelicht over de mogelijke opties.
Strategie is vertrouwelijk
"Het kabinet heeft altijd aangegeven geen enkele juridische optie uit te sluiten en bij het kabinet zijn diverse juridische opties in beeld", zo laat een woordvoerder van het ministerie van Buitenlandse Zaken weten. "De processtrategie is vertrouwelijk. Zodra er een besluit is genomen over verdere stappen, zal dit door het kabinet bekend worden gemaakt."
Rusland wijst tot nu toe elke vorm van aansprakelijkheid of betrokkenheid af. Het land werkt niet of nauwelijks mee aan verschillende onderzoeken naar de ramp. Vlucht MH17 stortte op 17 juli 2014 neer boven Oost-Oekraïne, met in totaal 298 slachtoffers. Het internationale onderzoeksteam heeft vastgesteld dat MH17 is neergehaald met een BUK-raket, afkomstig van de 53ste brigade van het Russische leger uit de stad Koersk.
Tweede Kamer: hoe eerder, hoe beter
In de Tweede Kamer is steun voor de nieuwe stap. De VVD vindt dat het kabinet "alle wegen moet bewandelen om Rusland ter verantwoording te roepen", aldus VVD-Kamerlid Jeroen van Wijngaarden. D66-Kamerlid Sjoerdsma spreekt over "een hele goede stap." "Nu, zeven jaar na die verschrikkelijke ramp wachten we nog steeds op gerechtigheid", zegt Sjoerdsma. PvdA-Kamerlid Kati Piri roept het kabinet om "alle mogelijke juridische opties" te gebruiken om Rusland aan te pakken.
