Aan tafel met de taliban? Rusland en China schuiven graag aan: 'Al jaren contact'

China onderhoudt al vele jaren nauwe banden met de top van de taliban, vertelt China-deskundige Xiaoxue Martin van Instituut Clingendael. "China hield altijd alle opties open, en voerde gesprekken met zowel de Afghaanse overheid als de taliban. Ze hebben zich duidelijk voorbereid op het moment dat de taliban de macht zouden overnemen. Het geeft aan dat ze met hen vreedzaam willen samenwerken."

Grondstoffen belangrijk

Dat de taliban tegelijkertijd mensenrechten schenden, is volgens Martin voor China veel minder belangrijk. "China heeft altijd gezegd: 'wij bemoeien ons niet wat er zich binnen de landsgrenzen afspeelt, dat is voor de Afghanen zelf'." China heeft volgens de sinoloog vooral veel belang bij een goede, stabiele relatie met Afghanistan.

Vooral ook omdat het land heel veel zeldzame grondstoffen bevat. "Goud, olie, koper, lithium. Dat zijn allemaal grondstoffen voor China, die het land nodig heeft voor de technologische transformatie. En stabiliteit en veiligheid zijn nodig om die grondstoffen uit de grond te halen", zegt Martin.

Vrees voor Oeigoeren

Daarnaast vreest China ook voor terreur in de eigen achtertuin. Het is Peking dan vooral om de Oeigoeren te doen, een islamitische minderheid die China in eigen land massaal opsluit in zogenoemde 'heropvoedingskampen'. "China is bang dat Afghanistan een broedplaats kan worden voor het trainen van Oeigoerse extremisten. Ook al is daar tot nu toe redelijk weinig concreet bewijs voor geweest. Maar de mogelijkheid is er, en dat ziet China dus ook als een risico", aldus Martin. Het is een belangrijk gespreksonderwerp in de relatie met de taliban, vult ze aan.

Nieuwe handelsroutes

Ook het opbouwen van nieuwe handelsroutes is belangrijk voor China. Het land pompt sinds enkele jaren tientallen miljarden in de ontwikkeling van de Nieuwe Zijderoute. Over de hele wereld is China daarmee uit op meer invloed en betere handelsrelaties. Deelnemende landen gaan vaak enorme leningen aan in ruil voor de aanleg van nieuwe wegen, havens en spoorlijnen. Maar in Afghanistan is volgens Martin nog weinig geïnvesteerd. "China heeft al meerdere keren aangeboden om Afghanistan bij de Nieuwe Zijderoute te betrekken, maar daarvoor is eerst stabiliteit belangrijk."

Leedvermaak

De chaos die nu is ontstaan, daar zit China dus ook niet echt op te wachten. Toch laten de Chinezen de kans ook niet onbenut om Amerika af te kunnen schilderen als incompetent. "Het Amerikaanse leger laat wereldwijd alleen maar onrust, verdeling, verwoesting en doden achter. Het is altijd een puinhoop.", klonk het deze week nog verwijtend. Een zeker leedvermaak, aldus Martin.

Rusland: eigen belang eerst

Ook Rusland kijkt met veel interesse naar wat er in Kabul gebeurt. Hoewel Tadzjikistan, Oezbekistan en Kazachstan nog tussen beide landen liggen, zien de Russen Afghanistan als hun achtertuin, vertelt correspondent Eva Hartog. Ook voor Rusland zijn de grondstoffen belangrijk, maar het draait vooral om veiligheid.

"Rusland kent een lange geschiedenis van extremisme en terroristische aanslagen. Het wil niet dat islamitisch extremisme vanuit Afghanistan overslaat naar hun eigen land." Daarom heeft Rusland volgens Hartog ook altijd gesprekken gevoerd met de taliban, om een goede relatie te onderhouden. "Dat doet het uit praktisch oogpunt."

Ook de Afghaanse Oorlog in de jaren 80 speelt mee, toen Sovjettroepen tien jaar lang in Afghanistan vochten. Naast twee miljoen burgerslachtoffers kwamen vijftienduizend Russen om het leven, voordat de Sovjet-Unie de oorlog uiteindelijk verloor.

"Na afloop moest het toekijken hoe Afghanistan een totaal andere koers koos, en de taliban uiteindelijk de macht grepen. Op basis daarvan heeft Moskou een les geleerd", zegt Hartog. "Dat je daar niet heel snel orde in de chaos kan scheppen. Rusland heeft altijd kritisch gekeken naar het westerse plan om democratie te brengen in Afghanistan." In plaats daarvan onderhandelen ze met alle partijen die er toe doen, dus ook de taliban, en proberen zo het eigen belang te beschermen "Dat staat op nummer een", aldus Hartog. "Morele bezwaren als mensenrechtenkwesties doen er minder toe."