Ambtenaren van het ministerie van Financiën hebben direct ingegrepen in een onderzoek naar het achterhouden van stukken door de Belastingdienst in de toeslagenaffaire. Ze schrapten passages uit een conceptrapport, uit vrees dat dit gevoelige deel van het onderzoek later alsnog op tafel zouden komen.
Dit blijkt uit documenten die staatssecretaris Menno Snel (Financiën), heeft vrijgegeven aan Trouw en RTL Nieuws. De onthulling is pijnlijk voor Snel, die eerder al in politieke problemen kwam door zijn eigen afhandeling van de affaire.
Het gaat om de zaak waarbij in 2014 bij honderden mensen onrechtmatig de toeslag voor kinderopvang werd stopgezet. Velen kwamen in grote financiële problemen. Juridische procedures liepen tot dit jaar door. Snel zag zich genoodzaakt een onderzoek in te stellen, nadat bleek dat de Belastingdienst belangrijke stukken achterhield in rechtszaken van gedupeerde ouders. Ook de Tweede Kamer bleek onvolledig geïnformeerd over de affaire.
Boete op boete: moeder Jolanda in diepe schulden door Belastingdienst
Bestanden vernietigd?
Nu blijkt dat ambtenaren van Snel passages schrapten in concept-verslagen van onderzoekers, omdat het niet handig zou zijn als dit later alsnog bekend zou worden. Het gaat om een onderzoek naar 'autorisaties': naar welke medewerkers van de Belastingdienst bij welke documenten konden. Dit was belangrijk, omdat de onderzoekers vaststelden dat zij 'geen volledig beeld' kregen, en dat dit kwam door de digitale 'schrijfrechten' van sommige ambtenaren: documenten konden door hen zijn gewijzigd, verplaatst of vernietigd, stelden de onderzoekers in hun eerste tussenrapport van 2 oktober. En: "Van wijzigingen in documenten is geen audit-trail."
Ook in hun eindrapport van 6 november wezen ze op dat risico: digitale werkomgevingen 'die in het verleden hebben bestaan, maar nu niet meer', zijn niet onderzocht. En: 'Bestanden die in het verleden hebben bestaan, maar nu niet meer, zijn niet in de zoek-actie-meegenomen' , zo staat in het rapport dat maanden later onder druk van de Tweede Kamer uiteindelijk openbaar werd.
Doelbewust geschrapt
Nu blijkt dat dit rapport door ambtenaren dus doelbewust is aangepast. De verwijzing naar het onderzoek naar 'autorisaties' werd uit het rapport gesloopt. Letterlijk stelt een van de ambtenaren: "Ik heb in rood wat aanpassingen gedaan, om e.e.a. verder aan te scherpen, maar ook met het oog op het eventueel moeten verstrekken van dit stuk. Wat ik heb weggehaald is het onderzoek naar de autorisaties."
In het eindverslag is dit inderdaad weggelaten. De onderzoekers, auditors, die expert zijn in digitale data, hadden juist onafhankelijk onderzoek moeten doen. Eerder beweerde Snel dat onderzoekers 'geen strobreed' in de weg was gelegd.
De staatssecretaris zegt in een brief aan de Tweede Kamer over het schrappen dat 'in overleg' met de onderzoekers geen nader onderzoek is gedaan naar de autorisaties. "Het had geen toegevoegde waarde." In de onderzoeksopdracht aan de onderzoekers stond juist expliciet dat zij ook advies moesten uitbrengen over de 'informatiehuishouding' en over 'opvallende zaken'.
Snel onder vuur
De Kamerleden Pieter Omtzigt (CDA) en Renske Leijten (SP), die eerder al doorvroegen over dit onderzoek, reageren getergd. Snel komt opnieuw onder vuur te liggen, nu deze partijen betwijfelen of Snel de Kamer juist informeerde.
Volgens Leijten laat dit zien dat de houding van het ministerie in de zaak nog niet veranderd is. "Nog altijd is het toedekken, bedekken en indekken. Toegeven is wat nodig is, maar duidelijk niet de inzet." Omtzigt heeft in juni al uitdrukkelijk naar eerdere versies van het rapport en e-mails van ambtenaren gevraagd. "De staatssecretaris heeft de Kamer destijds bezworen dat hij alle informatie daaruit zou delen. Nu blijkt dit, niet voor het eerst in deze zaak, toch weer anders te liggen als originele documenten boven tafel komen."
Omtzigt en Leijten willen dat Snel alsnog alle concept-rapporten van de onderzoekers volledig openbaar maakt, binnen drie dagen. In de nu vrijgegeven stukken is nog veel weggelakt. Ook wil Omtzigt dat het kabinet gaat zorgen voor meer waarborgen bij onafhankelijk onderzoek omdat 'de regering regelmatig een rommeltje maakt van zogenaamd externe en onafhankelijke onderzoeken'.
Onrechtmatig
Over dit onderzoek ontstond eerder commotie, toen Trouw en RTL Nieuws onthulden dat het onderzoek door Financiën werd ingeperkt. Digitale bestanden van de Fiod werden niet onderzocht, terwijl de onderzoekers dat wel hadden voorgesteld. Uit de nu vrijgegeven stukken blijkt dat een ambtenaar het onderzoek inderdaad inperkte, hoewel het meer slordigheid lijkt, dan een bewuste actie: "Ik snap dat ik niet helemaal recht doe aan jullie acties en bevindingen.”
Na de commotie werd alsnog onderzoek gedaan. Uit de documenten die vervolgens bij de Fiod werden gevonden, bleek dat eigen ambtenaren al in 2015 vaststelden dat de overheid zelf grote fouten had gemaakt, dat veel mensen niets te verwijten viel en dat zij daarna toch jarenlang kapot werden geprocedeerd. (Zie document 4 in deze Kamerbrief). Snel gaf uiteindelijk voor de zomer toe dat niet gedupeerde ouders, maar zijn eigen Belastingdienst onrechtmatig heeft gehandeld.
Financiële problemen voor Fatma door dubieus onderzoek Belastingdienst
Staatssecretaris Snel wilde dit weekeinde niet zeggen wanneer hij persoonlijk wist van het ingrijpen in het onderzoek. Ook na aandringen door Trouw en RTL Nieuws werd door een woordvoerder gezegd dat een ‘zorgvuldige beantwoording tijd vraagt’. (De vragen die we zaterdag voorlegden tref je hier.)
Snel moet nog meer dan 150 Kamervragen beantwoorden over de affaire. Daar lopen nu twee onderzoeken naar. Rond 1 oktober moet duidelijk worden of er een schadevergoeding komt voor 300 gedupeerden, die onrechtmatig werden aangepakt door de Belastingdienst
