Was er politieke beïnvloeding in de strafzaak tegen PVV-leider Geert Wilders? Nee, nee, nee, bezweren Openbaar Ministerie (OM) en het ministerie van Justitie en Veiligheid. Door nieuwe onthullingen van RTL Nieuws wordt dat verhaal steeds rafeliger. Reconstructie van een explosief dossier: hoe niet de hele waarheid werd verteld.
'Walgelijk'. Zo noemde Ivo Opstelten, prominent VVD’er en minister van Justitie in 2014 de 'minder-Marokkanen'-uitspraak van PVV-leider Geert Wilders. "Hij moet zijn woorden terugnemen." Het OM moest toen nog beginnen aan een onderzoek naar of de uitlatingen van Wilders strafbaar waren, en of het OM de PVV-leider wilde vervolgen.
Aangedrongen vervolging?
Dat vervolgingsbesluit zou uiteindelijk december 2014 worden genomen. Twee jaar later werd Wilders door de rechtbank schuldig bevonden aan het aanzetten tot discriminatie en aan groepsbelediging. Hij werd vrijgesproken van het aanzetten tot haat; de rechtbank besloot geen straf op te leggen. Het hoger beroep loopt nu.
Vanaf dag één van het proces wilde de verdediging van Wilders grondig onderzoek: werden mensen gestimuleerd – massaal - om aangifte tegen Wilders te doen? Bemoeiden ambtenaren en ministers zich er misschien mee, zodat het OM later zou kunnen zeggen: de maatschappelijke verontwaardiging is zó groot, we moeten het wel voorleggen aan de rechter? En, de verdediging wilde politieke kopstukken horen, onder wie oud-minister Ivo Opstelten – had hij aangedrongen op vervolging?
'Geen aanwijzingen'
Nee, nee, nee, zei het OM. Geen sprake van. Het OM had zelfstandig besloten. Er was géén aanwijzing (opdracht) van de minister, zei de Officier van Justitie. Het zou zinloos zijn politici zoals Ivo Opstelten te horen. Omdat deze getuigen 'niet uit eigen wetenschap kunnen verklaren over hoe de besluitvorming binnen het openbaar ministerie is verlopen nu zij daar niet bij betrokken waren'. In een tussenuitspraak van de rechtbank worden de verzoeken van Geert-Jan Knoops, advocaat van Wilders, verworpen. Beïnvloeding door public officials – zoals de ‘walgelijk’-opmerking van Opstelten – viel weliswaar niet uit te sluiten, maar ‘het verdere betoog van de verdediging bevat geen aanwijzingen die deze stelling ondersteunen’.
In het hoger beroep blijft het team-Knoops het proberen. Na een - geslaagde – wraking krijgt het Openbaar Ministerie alsnog de opdracht om minutieus onderzoek te doen naar overleg en 'afstemming' tussen OM en ministerie. Het OM moet dat vastleggen in een proces-verbaal, ook of er is gesproken met 'politieke ambtsdragers'. Nee, geen afstemming of overleg, meldt het College van procureurs-generaal in februari 2018: "Ook met vertegenwoordigers van het ministerie van (destijds) Veiligheid en Justitie en de politieke ambtsdragers is door het College over het aangiftetraject niet overlegd."
Een gek verhaal
Enkele maanden later hoort RTL Nieuws van bronnen een gek verhaal. Opstelten zou voorstander zijn geweest van strafvervolging, en dat hebben gezegd tegen de hoogste baas van het OM, Herman Bolhaar. Voordat het OM een besluit had genomen.
We gingen vragen stellen. Kregen geen duidelijk antwoord. We begonnen een procedure op basis van de Wet openbaarheid bestuur (Wob). Is er 'enigerlei betrokkenheid' van de minister bij deze zaak? Stuurt u ons svp álle stukken die te maken hebben met de strafvervolging van Geert Wilders.
Het ministerie begint tijd te rekken. Op de valreep van wettelijke termijnen krijgen we antwoord: er is niets, helemaal niets. Ja, één ambtsbericht. Van 10 september 2014. Van het College van pg’s aan de minister, waarin Opstelten is geïnformeerd over de 'beslissing' van het OM om Wilders te gaan vervolgen. Een 'zelfstandig' besluit – verder is er niets. En dat stuk krijgt u niet. We spreken Wilders en zijn advocaat. Het is gek. Geen sluitend antwoord. Is er verder helemaal niets? Wilders besluit Kamervragen te gaan stellen over onze procedure; RTL Nieuws besluit erover te publiceren: Losse eindjes in de zaak-Wilders. Wij stappen naar de rechter: nu willen we het weten ook.
Niet de hele waarheid
Dan begint er iets te rafelen. In antwoorden van Grapperhaus op de vragen van Wilders duikt een aantekening op, van april 2014. In een overleg van Opstelten en Bolhaar is er tóch gesproken over het 'aangiftetraject: "Wilders besproken. 1000 aangiften." Dus tóch. Er is niet de hele waarheid verteld. Om uit te sluiten dat er nog meer is, besluit het Gerechtshof dat onder meer Opstelten, Bolhaar en hoge ambtenaren moeten worden gehoord. Dat gebeurt achter dit voorjaar gesloten deuren, bij de raadsheer-commissaris. De getuigen worden voorbereid door het ministerie – ze krijgen stukken te zien, zoals de ambtelijke nota over het ambtsbericht van 10 september – die het Hof én de verdediging niet te zien krijgen.
Er is heel veel geheugenverlies. Niemand kon zich enige vorm van beïnvloeding herinneren. Iedereen was juist 'rolvast' geweest, alles was gegaan zoals het hoort. Opstelten was slechts geïnformeerd over de aangiften. Eenzijdige informatieverstrekking. Op 10 september 2014 was er dat ambtsbericht met de beslissing, en dat was het. Bolhaar, op 14 maart 2019: "Er zal mededeling van zijn gemaakt dat sprake was van instellen van een onderzoek en een mededeling van de vervolgingsbeslissing." De topambtenaar die betrokken was, een directeur-generaal, op 20 februari 2019: "Ik heb het ambtsbericht gelezen, ik heb de minister geadviseerd, en er was geen aanleiding om er nader over te spreken." Er was verder geen overleg.
Meer documenten, meer contacten
Het Hof besluit voor de zomer de rechtszaak voort te zetten. Er is weliswaar 'nader onderzoek' nodig naar beïnvloeding, maar vanwege het maatschappelijk belang (de impact van de uitspraken van Wilders), gaat de behandeling door. De druk wordt buiten het Hof opgevoerd. Er volgen nieuwe Kamervragen over de losse eindjes. Dan blijkt: op 25 september 2014 was er toch nog een overleg tussen Bolhaar en Opstelten. En er zijn méér documenten, en meer contactmomenten tussen ministerie en OM dan eerder gemeld, meldt Grapperhaus. Opnieuw: de waarheid wordt gedoseerd gemeld. Grapperhaus zegt erbij dat hij niet weet wat de aanleiding was voor het overleg, en ook niet weet wat daar is besproken.
De nieuwe informatie komt precies een dag ná de rechtszaak van RTL Nieuws tegen het ministerie. Op verzoek van RTL heropent de rechtbank het onderzoek: of het ministerie svp binnen twee weken antwoord wil geven wat er hier aan de hand is. Ok, zegt de landsadvocaat twee weken later: we gaan nu een nieuwe, aanvullende beslissing nemen, maar daar zullen we wel de tijd voor nodig hebben. RTL Nieuws vraagt de rechtbank om redelijkheid: een beslissing vóór 3 september, als het eindspel in het hoger beroep begint, zodat alles dan op tafel ligt. De rechtbank geeft Grapperhaus 4 weken. Afgelopen maandag was de deadline.
'Bespreken': de zaak W.
Dinsdag krijgt RTL Nieuws de stukken. Wat blijkt? De beslissing van 10 september 2014 was geen beslissing, maar een 'voorgenomen' beslissing – zo blijkt uit de gedeeltelijk vrijgegeven ambtelijke nota aan Opstelten. Wat blijkt verder? Opstelten had niet genoeg aan deze informatievoorziening. Op twee documenten staat in rode letters een instructie aan zijn ambtenaren: 'bespreken'. En: 'Zie 4 punten OM.' Niets over gemeld in de getuigenverhoren bij het Hof. Alweer niet de hele waarheid verteld.
Grapperhaus stelde dat hij niet wist wat de aanleiding was voor het gesprek. Wel, dat was de instructie van Opstelten. Op 25 september vindt dat overleg tussen Opstelten en Bolhaar plaats, op de kamer van de minister. Onderwerp: 'de zaak W'. Grapperhaus stelde dat hij niet wist waar het gesprek over ging. Dat staat wel in een nu vrijgegeven interne email van zijn eigen ambtenaren – de vier punten, waarvan Opstelten eerder zei dat hij die wilde bespreken. Dit gesprek vond plaats vóór de (definitieve beslissing) om Wilders te vervolgen.
Tips voor het OM
Uit de documenten blijkt meer beïnvloeding, voor dat definitieve besluit. Uit emails blijkt dat een ambtenaar op 16 september 2014 tegen een andere Justitie-ambtenaar zegt: "Over een aantal punten heb ik vandaag al wel even met de collega van het Pag (Parket-generaal, van het College van procureurs-generaal, red) gesproken." De ambtenaren bespreken zelfs hoe het OM zich moet voorbereiden op de 'verweren' van de verdediging. Tips voor het OM: "Ik zal de punten die je noemt aan de collega van het OM meegeven."
Zijn dat de enige twee momenten van bemoeienis en beïnvloeding? Nee. Op 10 september 2014 krijgt Opstelten 'twee zeer vertrouwelijke' ambtsberichten. Het ene gaat over Wilders. Het andere over de PvdA'ers Samsom en Spekman, die ook onaardige dingen zeiden over Marokkanen – de PVV deed aangifte. Het OM gaat de PvdA-zaak seponeren. Het ministerie grijpt in bij het concept-persbericht, begin oktober 2014, over de voorgenomen vervolging van Wilders. Het OM wil de zaak Samsom/Spekman namelijk in het persbericht noemen – exact de vergelijking die de advocaat van Wilders later steeds zal maken. Niet handig, vindt het ministerie, of, in ambtelijke jargon: 'Niet relevant'. De zin wordt eruit gesloopt, na overleg met Bolhaar en een topambtenaar van Justitie.
Het Openbaar Ministerie wilde gisteren niet op onze vragen reageren, omdat de zaak onder de rechter is.
RTL Nieuws legde het ministerie woensdagavond een reeks vragen voor. Antwoord: het OM heeft 'zelfstandig' besloten.
Wordt vervolgd.
