Je zou het in het tijdperk van Tinder misschien niet verwachten, maar jongeren gaan steeds later met elkaar naar bed. De redenen zijn divers zeggen deskundigen, maar dat sociale media, prestatiedruk en alcohol een rol spelen, dat is wel zeker.
Roos Smetsers van Scholieren.com zegt dat ze het uit eigen ervaring merkt: jongeren lijken steeds preutser te worden. Toen ze zeven jaar geleden begon te werken met scholieren werd er vaker vrijuit over seks geschreven. “Maar tegenwoordig wordt dat toch iets moeilijker gevonden”, merkt ze.
Wat Smetsers waarneemt, komt overeen met het onderzoek dat Rutgers en Soa Aids Nederland iedere vijf jaar onder jongeren uitvoeren. Volgens dit onderzoek gaan jongens en meisjes steeds later voor het eerst met elkaar naar bed. Tussen 2012 en 2017 werd dat zelfs een jaar later, van 17 jaar naar 18 jaar. Het is een vertraging die zelfs onderzoekers opvallend vinden.
'Bij veel eerste sekservaringen is alcohol in het spel. En dat drinken jongeren ook later'
Alcoholleeftijd
Maar hoe komt het? Dr. Daphne van de Bongardt van de Erasmus Universiteit noemt een paar trends die ervoor zorgen dat Nederlandse jongeren langer wachten met hun eerste seksuele ervaring. Al houdt ze als wetenschapper wel een paar slagen om de arm tot definitief onderzoek uitsluitsel biedt. Opvallend: “Een belangrijke factor is het verhogen van de alcoholleeftijd”, zegt Van de Bongardt.
Die ging in 2014 omhoog van 16 naar 18 jaar. Daardoor gaan jongeren minder en later uit. Van de Bongardt: “Alcohol drinken verlaagt zoals bekend drempels. Bij veel eerste sekservaringen is alcohol in het spel. Onder invloed wordt seksuele interesse eerder omgezet in seksuele daden.”
Een andere belangrijke oorzaak voor de seksvertraging is de invloed van sociale en andere media. Dat werkt op een paar manieren door, denkt Van de Bongardt. Media drukken bijvoorbeeld een groot stempel op het zelfbeeld van jongeren. “Vooral bij pubers speelt dat een grote rol. Die zijn al onzeker.” En als ze dan via (sociale) media steeds allerlei perfecte lijven en relaties zien, maakt dat het er niet makkelijker op.
Sneller een slet
Marieke van 17 herkent de invloed van Snapchat en Facebook. “Ik heb wel het idee dat ik mijn leven er mooier uit moet laten zien op sociale media. Maar dat staat voor mij los van seks. Misschien de aandacht van jongens en zo wel, maar dat dient op het internet platonisch gehouden te worden.”
Ze is voorzichtig met wat ze online deelt. “Ik denk dat het juist slechter uitpakt voor mij als meisje als mensen erachter komen dat ik bepaalde foto’s plaats. Dan ben je ineens een 'slet', bijvoorbeeld.”
Een belangrijk onderdeel van de seksuele ontwikkeling, is ontdekken wat je wilt en waar je naar op zoek bent in een partner. Door jezelf te vergelijken met al die perfecte Instabodies, wordt de zoektocht extra ingewikkeld, denkt Van de Bongardt. “Volwassen mensen hebben die ontwikkeling al doorgemaakt en voor hen is het ook niet makkelijk. Dus kun je nagaan wat dat voor pubers en jongvolwassenen betekent.”
'Je kinderen willen behoeden voor porno, is een verloren strijd'
Wat erg belangrijk is volgens haar is dat jongeren leren hoe ze hun bronnen over seks moeten beoordelen. Wat leer je, van wie leer je dat en hoe heeft dat betrekking op jezelf? Jongeren leren over seks van vrienden en kennissen, maar ook uit de media. Het idee van ouders dat ze hun kinderen kunnen behoeden voor zaken als porno, noemt Van de Bongardt een verloren strijd. “Dat is zo onvermijdelijk. Je kunt als ouder wel zeggen: dat mag niet. Maar dat lukt niet. Wat je wel kunt doen, is je kinderen leren hoe ze met die informatie om moeten gaan.”
Voor een prettig seksleven, is het belangrijk dat jongeren leren wat ze zélf willen. Dat is natuurlijk, zegt ook Van de Bongardt, behoorlijk moeilijk. Toch is dat volgens haar het enige dat erop zit: leren beoordelen wat voor jou als jongere klopt. Snappen hoe je met informatie uit de media moet omgaan kan daarbij helpen. Bijvoorbeeld: snappen dat veel porno in scène is gezet en niet zoveel te maken heeft met wat mensen in het echt ervaren.
Later met alles
Seks is trouwens niet het enige waar jongeren steeds later mee zijn. Uit andere onderzoeken blijkt dat ze ook steeds later economische zelfstandig zijn en langer bij hun ouders blijven wonen. Van de Bongeardt: “Het schuift allemaal een beetje op.”
Dat ligt, denkt ze, onder meer aan de toegenomen druk die jongeren ervaren. De maatschappij staat volledig in het teken van scoren en succes hebben. Waar ze als pedagogisch onderzoeker eerder al studenten zag bezwijken onder de druk van studeren, een bijbaan, bestuursfuncties en een superdruk sociaal leven, zijn het nu ook de jonge scholieren die richting burn-out gaan. “Dit zie je nu bij alle leeftijden. Alles moet perfect. Het is allemaal enorm doorgeschoten.”
De prestatiedruk om alles in een keer goed te doen, heeft een keerzijde. Al die toetsen, examens en drukke schema’s waarbij men van sportveld naar muziekles rent, zorgt er volgens Van de Bongardt misschien wel voor dat er weinig puf overblijft voor andere dingen. Zoals interesse in seks.
Flirten op afstand
Marianne Cense van Rutgers is nog dieper op de materie ingegaan met het onderzoek ‘Ze weten wel wat ze moeten typen, maar niet wat ze moeten zeggen’, een onderzoek naar de reden waarom jongeren later met seks beginnen. Ze legde jongeren acht hypothesen voor en vroeg hen die te beoordelen op belangrijkheid. Stelden ze seks bijvoorbeeld uit doordat online offline vervangt? Worden jongeren steeds conservatiever? Of heeft het inderdaad te maken met onzekerheid door beelden uit porno en andere media?
'Online flirten vervangt het fysieke flirten'
Ook zij ziet prestatiedruk als oorzaak. Ouders, opleiding en de maatschappij eisen van jongeren dat ze succesvol zijn. Cense: “Dus zie je een cultuur van toetsen en bijspijkercursussen ontstaan.” De enorme invloed van social media, versterkt dat effect nog eens. Jongeren vertelden haar dat het heel belangrijk is hoe je jezelf online presenteert. “Je zet alleen de goede dingen van jezelf online, niet de slechte.”
Cense zegt dat het online flirten het fysieke flirten steeds vaker vervangt. “Op een festival komen een jongen en een meisje elkaar tegen. Maar in plaats van daar met elkaar te gaan flirten, wisselen ze een nummer uit. Pas daarna begint het contact, via social.” Het bevestigt ook dat het heel belangrijk is geworden hoe je jezelf via social presenteert.
Les in de lol van seks
Aan dat online profiel zit volgens Cense nog een schaduwkant. Waar je voorheen als experimenterende jongere nog wel eens kon zoenen met iemand die je daarna snel weer probeerde te vergeten, is het nu veel moeilijker geworden om dat geheim te houden. “Als er iemand in beeld komt, dan kan diegene zo worden opgezocht, met foto en al.” Dat leidt er vervolgens toe dat de foutjes minder makkelijk gemaakt kunnen worden. Cense: “Ook dat zorgt voor meer druk.”
De uitprobeerfase, zo essentieel voor het ontwikkelen van je seksuele zijn, wordt zo steeds meer omgeven door de druk om te presteren. Cense denkt dat er op scholen wel iets gedaan kan worden om dat te verlichten. Van oudsher is de biologieles heel erg gericht op hoe het fysiek werkt en op het leren aangeven van grenzen. Jongens en meisjes wordt geleerd om zelf keuzes te maken en daar goed over na te denken. Volgens Cense ligt de nadruk daardoor wel erg op de risico’s van seks zoals soa’s en op de eigen verantwoordelijkheid. “Misschien moeten we meer lesgeven in versieren en de lol van seks.”
'Blauwtjes lopen, ongemakkelijke stiltes tijdens een date, mislukte vrijpartijen: je leert ervan'
Conservatiever
Jongeren worden ook iets conservatiever, volgens Cense. Het romantische idee bestaat dat je seks vooral binnen een liefdevolle relatie vindt. Merijn van 18 voelt dat ook zo. Hij zegt ook niet op zoek te zijn naar een snelle one-night stand. Al heeft hij wel begrip voor de nieuwsgierigheid naar de eerste keer. “Ik snap goed dat ze het snel een keer willen proberen, maar zelf wil ik - nogal naïef - dat het, vooral de eerste keer, wel iets meer betekent dan gewoon een oppervlakkige one-night stand. Het lijkt me in een relatie het leukst om het langzaamaan te doen om zo extra lang te kunnen genieten van nieuwe ervaringen en om iets te hebben om naar uit te kijken.”
Dat jongeren redeneren vanuit grenzen en wensen en leren om eigen verantwoordelijkheid te nemen, is in principe goed, vindt Cense. Maar wat haar betreft mag er ook wel iets meer nadruk komen op het feit dat de eerste stappen op het liefdespad echt niet foutloos hoeven te verlopen. Blauwtjes lopen, ongemakkelijke stiltes tijdens een date, mislukte vrijpartijen: zo’n ramp is allemaal het niet. Juist bij zoiets gevoeligs als seks kan en mag er van alles misgaan. Daar leer je ook weer van.
Cense maakt ze zich wel zorgen over de toegenomen prestatiedruk waar jongeren onder staan, maar minder dat dit gepaard gaat met gedoe. Vroeger werd je door de kerk beoordeeld en nu is je reputatie op Facebook leidend. Cense: “Seksualiteit is nu eenmaal een van de belangrijkste onderdelen van ons sociale leven. Dat gaat nooit vanzelf. Het blijft altijd een balanceer act.”
Door Matthijs van der Pol